Skip to main content

Overwegingen

Op deze pagina vind je overwegingen van pastor Herwi Rikhof. Hier kun je de inspirerende woorden uit de mis rustig nalezen en laten bezinken.

Preek voor de 3de zondag door het jaar 2025

Inleiding

Vandaag is niet de eerst gewone zondag van dit kerkelijk jaar – dat was de vorige week – maar
vandaag beginnen we wel met het begin van het evangelie dat we dit jaar lezen: Lucas. Lucas draagt
zijn evangelie op aan Teofilus en hij geeft aan dat hij hem de waarheid wil vertellen over de zaken
die hij gehoord heeft. We weten niet wie Teofilus – dat betekent door God bemind, Amadeus - is.
Misschien een schuilnaam voor een vooraanstaande Romein, die in het geheim christen geworden
was, of de naam van iemand die zelf niet een christen is, wel positief tegen over de christenen staat,
maar die ook allerlei geruchten heeft gehoord. In plaats van die misinformatie wil Lucas hem nu
correct informeren, in plaats van dat nepnieuws hem de waarheid vertellen. Als je voor die laatste
optie kiest, krijgt de intentie van Lucas iets heel actueels. Nepnieuws is zo gewoon geworden dat in
sommige kranten nog wel rubrieken zijn die feiten controleren, maar die controle is nu verdwenen
bij grote sociale media. De huidige president van de VS is in zijn vorige termijn op meer dan 30.000
leugens betrapt. Dat record zal hij waarschijnlijk in deze termijn verbeteren, gezien de
onwaarheden die hij volgens een van grote Amerikaanse kranten deze week al verspreid heeft. Maar
Lucas wil niet alleen de waarheid vertellen, wil niet alleen het leven en optreden van Jezus op een
ordelijke manier vertellen, maar hij wil net als de andere evangelisten overtuigen. Hoe overtuigt
Lucas? Wat is zijn stem? Overtuigt Lucas ons ? Worden wij net zo geroerd door wat we horen als de
Joden in de eerste lezing?

Preek

Een van de belangrijke veranderingen die het Tweede Vaticaans Concilie heeft doorgevoerd in de
liturgie die wij zondags vieren is dat we kennis maken met de rijkdom van de Schrift. We lezen niet
alleen uit het Nieuwe Testament, maar ook uit het Oude. We lezen of horen niet alleen maar éen
vers uit een psalm, maar een groot gedeelte van de psalm. Terwijl voor het concilie er maar éen
jaarrooster was voor de zondagen, heeft het Concilie voor een rooster van drie jaar gekozen, zodat
in het ene jaar het evangelie van Mattheus centraal staat, in het andere het evangelie van Marcus en
in het derde het evangelie van Lucas.

De evangelies van Mattheus, Marcus en Lucas lijken wel op elkaar, maar als je goed leest en luistert
hoor je ook dat elk van de drie - en dat geldt ook voor het evangelie van Johannes - , een eigen stem
heeft en eigen accenten zet. Twee weken geleden hebben we het verhaal van de doop van Jezus
gehoord en we hebben gehoord dat Lucas de stem uit de hemel laat klinken en de Heilige Geest in
de gedaante van een duif op Jezus laat neerdalen, wanneer Jezus in gebed is. Dat staat zo niet bij de
andere evangelisten. Dat Lucas dat zo schrijft, dat Jezus in gebed is, is niet toevallig. Telkens in het
evangelie schrijft Lucas dat Jezus in gebed is op belangrijke momenten, maar ook heel gewone
momenten. Dat bidden hoort hij hem. De leerlingen merken dat op, ze zijn getroffen door de
biddende Jezus en vragen hem dan om ook hen te leren bidden. Jezus leert hen dan het Onze Vader.
Ik vind dit overtuigend: dat Jezus zijn leerlingen leert bidden, omdat dat voor hem zo belangrijk is,
dat hij zijn leerlingen het Onze Vader leert bidden, omdat hij ook zo bidt. Wanneer Lucas het
lijdensverhaal vertelt, komt dat bidden terug, komt als het ware het Onze Vader terug. Jezus zegt
tegen zijn leerlingen dat ze moeten bidden om niet in beproeving te komen - de andere evangelisten
zeggen dat niet - en zelf bidt hij dat hij wil wat zijn Vader wil. Op het kruis bidt Jezus om vergeving
voor wie hem kruisigen.

We weten niet wat de achtergrond van Lucas is, maar als je zijn evangelie aandachtig leest kun je
begrijpen waarom hij in de traditie met twee beroepen verbonden wordt. Met het beroep van arts
en met het beroep van kunstschilder. Dat eerste is niet verzonnen. Paulus noemt Lucas die hem op
zijn reizen vergezelde ‘onze geliefde arts’ (Kol. 4,14). Je proeft in het evangelie dat Lucas een dokter is, iemand die vertrouwd is met ziekte, medicijnen en genezing, iemand die weet hoe pijnlijk ziekte kan zijn, hoe een ziekte een heel leven kan bepalen, kan beperken. Ieder van ons die van nabij
meemaakt dat iemand invalide wordt, een chemokuur moet ondergaan, lijdt aan de ziekte van
Parkinson, Alzheimer of Long Covid merkt hoe ziekte het leven kan bepalen. Ieder van ons weet
dan ook hoe belangrijk zorg is en hoe sterk het verlangen naar genezing is. Lucas laat dat
doorklinken in zijn visie op Jezus. Jezus is voor hem een medicus, een ‘dokter’ die mensen niet alleen
lichamelijk beter maakt, maar ook geestelijk. Wanneer Jezus gevraagd wordt wat nu het
belangrijkste gebod is zegt Jezus: God liefhebben en je naaste. In het evangelie van Lucas komt dan
degene die de vraag stelt met een tweede vraag: wie is dan mijn naaste? Als antwoord vertelt Jezus
het verhaal van de buitenlander vreemdeling die een man op de weg van Jerusalem naar Jericho
overvallen en in elkaar geslagen is, verzorgt. De kerkvaders hebben in hun commentaar op dat
verhaal wel gezegd dat die Samaritaan Christus is, dat wij die man zijn die overvallen is. Wij mensen
worden gekwetst, zijn gekwetst door het leven, en dat Christus ons verzorgt en geneest. Christus
medicus. Dat vind ik een overtuigend beeld van Jezus.

Dat Lucas in de traditie ook een schilder wordt genoemd, is niet zo gek. Als je zijn evangelie leest,
kun je ontdekken hoe goed hij verhalen vertelt. Ik heb net het verhaal van de barmhartige
samaritaan genoemd, een bekend verhaal. Op de laatste bijeenkomst van de vormelingen afgelopen
vrijdag noemde een hen dat verhaal als het mooiste verhaal van de Schrift. Ik vermoed dat het
verhaal van de verloren zoon misschien nog bekender is. Niet voor niets heeft Rembrandt een van
zijn mooiste schilderijen gemaakt op basis van dat verhaal. De vader die zijn armen om die jongen
van hem slaat, die jongen die op hangende pootjes terug is gekomen en die zegt dat hij eigenlijk niet
meer waard is zoon te zijn. Zijn vader laat hem niet uitspreken en slaat zijn handen om hem heen.
Rembrandt schildert de handen van die oude man verschillend: een mannelijke en een vrouwelijke
hand. Daarmee doet hij iets dat ook past bij Lucas.

Want Lucas heeft nog iets opvallends: hij heeft gelijke aandacht voor mannen en vrouwen. Na het
verhaal van het verloren schaap en de herder die op zoek gaat naar dat ene schaap, komt het
verhaal van een vrouw die huishoudgeld of bruidsschat kwijt is, na het verhaal over de man die zijn
dochtertje verliest, het verhaal van de weduwe van wie de enige zoon gestorven is. Het heil is er voor
mannen én vrouwen. Misschien heeft hij dat van Paulus geleerd die ergens zegt dat er in Christus
geen verschil is tussen man en vrouw. Sterker nog: Lucas heeft extra gevoeligheid, aandacht voor de
moeilijke situatie van vrouwen in zijn maatschappij. Lucas vertelt bijvoorbeeld het verhaal van de
weduwe die onrecht aangedaan wordt en net zo lang zeurt bij de onrechtvaardige rechter tot ze
haar recht krijgt. De toeslagen-affaire ten voeten uit. In die lijn past ook de aandacht voor Maria die
door Lucas wordt geschilderd als de gelovige bij uitstek, een voorbeeld voor vrouwen én mannen.
Die inclusieve aandacht van Lucas voor mannen én vrouwen in het optreden en de prediking van
Jezus vind ik overtuigend.

Vandaag horen we niet alleen het begin van het evangelie van Lucas, maar ook het begin van het
optreden van Jezus. Het is in dit evangelie de eerste keer dat Jezus preekt. Hij doet dat naar
aanleiding van een gedeelte uit het oude Testament, een gedeelte over de Messias, over de Christus,
over de gezalfde Gods: ‘de Geest des Heren rust op mij’. En dan zegt hij: ‘dat is vandaag vervuld.’
Lucas tekent Jezus als iemand die vervuld is met de Geest van God. Jezus ontvangt bij zijn doop de
Geest, doorstaat de bekoring in de woestijn vanwege die Geest, komt dan vervuld van de Geest
terug in zijn geboorteplaats. Ik vind die aandacht voor de Geest mooi en ook diepzinnig, omdat het
ook iets duidelijk maakt over ons christenen. Want net als Jezus zijn wij gedoopt, net als de Messias,
de Christus, zijn wij, christenen, vervuld van de Geest. Dat is onze waardigheid en onze
verantwoordelijkheid. Lucas merkt in zijn andere boek, de Handelingen van de Apostelen, op dat in
Antiochië, waar hij dan met Paulus is, de mensen van de Weg, zoals hij eerder de volgelingen van
Jezus genoemd heeft, voor het eerst ‘christenen’ worden genoemd. En die diepzinnige visie op de
Jezus als de Messias, de Christus vind ik overtuigend omdat het ons christenen tot in de kern raakt.