Inleiding

De eerste lezing die we vandaag horen komt uit de brief aan de Hebreeën. Het is een mooie
tekst over geloof: het begint met een soort definitie en dan gaat het over onze voorouders in
het geloof Abraham en Sara, over hun vertrouwen in God en van de weeromstuit God die
zich niet schaamt hun God genoemd te worden. Maar omdat we in de veertigdagen tijd stil
gestaan hebben bij de geloofsbelijdenis van Nicea-Constantinopel en ik toen ook gepreekt heb
over geloven in, zal ik vandaag niet allerlei zaken gaan herhalen. Ik zal straks over het
evangelie preken.

Als evangelie lezen we, net als de vorige weken, uit het gedeelte uit Lucas waarin Jezus op
weg is naar Jerusalem. Lucas gebruikt die reis om onderweg allerlei kwesties aan de orde te
stellen, kwesties die ook met geloof te maken hebben, preciezer die met Jezus volgen te maken
hebben. Het gedeelte dat we vandaag lezen bestaat uit drie stukjes, eerst een stukje dat
aansluit bij het gedeelte van de vorige week, toen het ging over hebzucht en daarna volgen
twee verhalen die Jezus vertelt. Het eerste verhaal gaat over dienaren het tweede over
beheerders. Het eerste verhaal gaat over ons allen, het tweede gaat over leiderschap. Ik wil
straks in de preek me op dat eerste verhaal dat over ons allen gaat concentreren. Leiderschap
is een thema dat de komende weken, maanden met het oog op de verkiezingen ongetwijfeld
nog aan bod zal komen.

Preek

Natuurlijk heeft het te maken met de sociale media en de invloed van sociale media. De
opkomst van slogans en oneliners al dan niet met HOOFDLETTERS in de politiek. En die
oneliners en slogans worden dan herhaald en herhaald in andere media, kranten, radio, tv.
Eigenlijk is dat al veel ouder. De reclame maakt er ook gebruik van. Als je naar de website
gaat van de Gouden Loeki dan zie je dat per kwartaal een tiental reclames uitgekozen zijn als
de beste van de afgelopen periode en die worden allen aangeduid met een slogan. ‘Check het
gesprek’, ‘Pasen maak je samen’, ‘inslaan voor we op vakantie gaan’, ‘gebruik je stem tegen
eenzaamheid’. En het filmpje dan je dan ziet, kan een geestig, humoristisch filmpje zijn, zolas
bij check het gesprek of een serieus en ernstig zoals bij gebruikt je stem tegen eenzaamheid.
Die filmpjes vullen als het ware die slogan op, of leiden er naar toe. Maar het idee is wel dat
die slogan blijft hangen.

En het gebruik van slogans en oneliners is nog ouder. Wanneer Jezus zijn leerlingen onderricht
geeft onderweg naar Jeruzalem, ons onderricht op onze levensweg, maakt hij ook gebruik van
deze techniek. Hij had natuurlijk nog geen mobieltje, maar hij gebruikt slogans, korte
zinnetjes die je bij blijven: ‘waar je schat is, daar zal ook je hart zijn’, ‘van ieder aan wie veel is
gegeven zal veel worden geëist’. En, hij vertelt daarbij verhaaltjes. Heel gewone huis-tuin en
keuken verhaaltjes. Herkenbare situaties, herkenbare mensen, een beetje zoals die verhaaltjes
op de reclame. Vandaag vertelt hij over mensen die wachten, die moeten wachten op iemand,
over mensen die moeten zorgen dat alles goed loopt. Heel gewoon, heel herkenbaar.

Wachten. Dat is een gewone ervaring, maar ook een gelaagde ervaring. Wachten voor een
stoplicht, wachten voor een kassa, wachten in een file is anders dan wachten op de uitslag van
een schoolonderzoek of van een medisch onderzoek, is weer anders dan wachten op de komst
van iemand van wie je houdt, is weer anders dan wachten op de dood. In het verhaal van
Jezus gaat het over dienaars die wachten op de terugkomst van hun heer. Wat voor wachten is
dat? Op welk wachten lijkt dat? Jezus geeft een antwoord op die vraag door de manier waarop
hij dat verhaaltje vertelt. En die is opvallend als je aandachtig dat gewone verhaaltje bekijkt.

Het eerste opvallende van dit verhaal is dat niet, zoals je zou verwachten, een dienaar bij de
deur staat, een man die als portier optreedt, maar dat om de dienaren gaat. Het wachten op
de heer is dus de taak van iedere dienaar. Dat lijkt niet bijzonder effectief. In onze huidige
omstandigheden is die taak het eerste waarop bezuinigd zou kunnen. Niet efficiënt, niet
effectief. In onze huidige omstandigheden is dat iets dan beter gedaan kan worden door
camera’s. Tenzij het niet om effectiviteit gaat, tenzij het wachten niet uitbesteed kan of mag
worden, tenzij dienaar-zijn inhoudt: wachten op de komst van de heer. Jezus lijkt een gewoon
verhaal te vertellen, maar het gaat niet om gewone dienaren. Met die aparte wacht-dienaren
worden de leerlingen vergeleken. Die niet gewonen dienaren, die wacht-dienaren, worden ons
tot voorbeeld gesteld.

Maar is dat nu zo aantrekkelijk? Is dat ideaal dat Jezus zijn leerlingen, dat Jezus ons voorhoudt
aansprekend, uitnodigend? Wachten? Niet echt, want wachten heeft toch altijd iets van niet
zelf kunnen organiseren en dat is meestal irritant, omdat het zo passief aanvoelt. Niet echt,
want wachten heeft altijd iets van niet zelf kunnen bepalen en dat is meestal negatief, omdat
wij zelfstandige, zelfredzame mensen zijn. De hele ontwikkeling van thuiszorg, van tafeltje
dekje is erop gericht dat mensen zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen en wanneer de
thuiszorg niet goed werkt, is dat niet alleen lastig, maar raakt dat ook ons ideaal van
zelfstandigheid. Ook de opvoeding is er op gericht kinderen volwassen, zelfstandig te maken.
En je ziet het in het gegeven dat kinderen vroeg het huis uit gaan, zelfstandig gaan wonen.
Toen ik vorig jaar een van de Afrikaanse seminaristen die zich voorbereiden om in ons bisdom
te komen werken een paar weken bij mij thuis had, vroeg hij of het werkelijk waar was dat
kinderen op hun 18de al het huis uit gaan en niet bij hun ouders blijven tot ze gaan trouwen,
zoals in Oeganda. Een van de gevolgen van de crisis in de woningbouw is dat jongeren
minder gemakkelijk uit huis gaan en dat wordt precies als een probleem gezien. Als ik op een
uitnodiging voor een feest het symbool van het envelopje zie, denk ik altijd: zelfs de cadeau’s
willen we zelf bepalen. En in het geloven, in de kerk zou dat dan niet gelden, zouden er heel
andere idealen zijn?

Dat klopt: dat negatieve van het wachten, dat ideaal van zelfstandigheid en zelfredzaamheid,
dat hoort bij onze huidige cultuur. Dat klopt: het ideaal dat Jezus zijn leerlingen, dat Jezus ons
voorhoudt is niet zo vanzelfsprekend, is niet zo aantrekkelijk, blijkbaar toen al niet anders had
hij niet niet zo duidelijk als een thema onderweg ter sprake gebracht. Dat ideaal van wachten
staat in zekere spanning tot wat wij haast van nature willen. Maar misschien moeten we die
spanning, die tegenstelling niet zo laten staan en wat verder vragen. Zitten er aan dat ideaal
van zelfstandigheid en zelfredzaamheid ook negatieve kanten? Isolatie en vereenzaming misschien, zelfgenoegzaamheid en eigenwijzigheid misschien? En vooral zitten er aan dat
ideaal van de wachtende dienaar ook positieve kanten? Ik denk van wel en ik denk dat het daar om gaat.

In het verhaal van Jezus gebeurt namelijk nog iets heel vreemds, iets dat ingaat tegen je
gewone verwachtingen. Je verwacht dat als die heer dan komt - hoe laat ook - en hij vindt dat
zijn dienaren nog op hem wachten, dat hij hen dan naar bed stuurt of zo. Maar de dienaren
die op hun heer wachten worden verrast. De heer nodigt hen uit voor een etentje en hij gaat
als dienaar rond. De leerlingen die wacht-dienaren zijn, worden tot twee keer toe gelukkig
geprezen. Gelukkig omdat zij verrast worden, en wel aangenaam verrast worden.

Genade is een term die we hier in de kerk vaak horen, een term die voorkomt in de psalmen
en de gebeden. Een term die alles te maken heeft met een cadeau dat je zomaar krijgt, een
cadeau dat haast automatisch de reactie oproept: had je niet hoeven doen, dat is toch veel te
gek. Als we ons opstellen als wachtdienaren kan de genadige God ons verrassen, keer op keer.
Ook vandaag.