Het was liefde op het eerste gezicht. Dat gebeurt mij wel vaker bij een schilderij of een beeld. Soms
gaat het over, soms niet. Soms is het een probleem, soms niet. Wanneer zo’n schilderij in een
museum hangt of zo’n beeld in een kerk op of een plein staat, is de kans klein dat het ooit bij mij
thuis komt te hangen of in de tuin komt te staan. Een herhaald bezoek is dan de enige mogelijkheid.
Wanneer ik zo’n liefde-op-het-eerste-gezicht schilderij of beeld in een galerie tegenkom, is de prijs
soms een echt probleem, maar soms ook een te overbruggen probleem: (even) sparen. Dat geeft me
meteen de gelegenheid te ontdekken of de liefde op het eerste gezicht ook stand houdt. Is het beeld
of schilderij later nog even aantrekkelijk of zelfs meer aantrekkelijk geworden? In mijn huis hangen
en staan een paar voorbeelden van die overbrugde problemen.

Bijvoorbeeld het beeldje dat nu al jaren op een glazen pilaar in mijn serre staat. Ik zie het elke dag,
soms zie ik het zoals ik de andere dingen zie, soms ga ik er even voor zitten en kijk ik ernaar, zeker
als mooi zonlicht de lijnen van het beeld accentueert en het kleine voetje dat de kunstenaar een
beetje gepolijst heeft aandacht vraagt.

Dit beeldje is gebaseerd op een schilderij van Geertgen tot Sint Jans: Johannes de Doper in de
wildernis. Het hangt in het Gemäldegalerie in Berlijn en ik heb het een paar keer in het echt gezien.
Geertgen tot Sint Jans is waarschijnlijk in Leiden geboren (rond 1460) en woonde en werkte in het
Sint Jansklooster in Haarlem. Vandaar ‘tot Sint Jans’. Hij is jong gestorven, ongeveer 28 jaar.

Als je het beeldje met het schilderij vergelijkt merk je vanzelfsprekend verschillen en
overeenkomsten. Terwijl Geertgen het gezicht van Johannes precies schildert met uitdrukkingsvolle
ogen die diep nadenken, heeft de beeldhouwer louter de vorm van een gezicht zonder neus mond of
ogen gemaakt. Maar de nadenkende lichaamshouding van Johannes op het schilderij, de hand die
het hoofd ondersteunt, heeft de beeldhouwster prachtig verbeeld. Terwijl Geertgen Johannes in de
wildernis plaatst, heeft het beeldje die context niet. De wildernis van Geertgen is trouwens niet het
type wildernis dat wij meestel met wildernis of woestijn associeren. Wie in het Heilig Land de
woestijn heeft gezien waar Johannes heeft gewoond, gepreekt en gedoopt, weet dat de groene
heuvels met beplanting en met dieren echt verschillen van de woestijn van Juda en de grotten waar
de Qumran rollen gevonden zijn.

Een ander verschil is dat op het schilderij het lam Gods afgebeeld staat. Dat verschil vraagt er om
even bij stil te blijven staan, want dat verschil kan ons helpen het evangelie van vandaag te verstaan.

In het evangelie van vandaag gaat het over verwachten. Het volk was vol verwachting en vroeg zich
of Johannes het antwoord was op die verwachting. Johannes zegt dat hij niet de verwachte messias is,
maar dat er iemand komt die sterker is dan hij. Dat is ook het zinnetje dat op de voorkant van het
boekje staat. Maar hoe leg je dat sterker uit? Johannes is hier heel duidelijk zoals hij ook duidelijk is
in al zijn antwoorden die we ook gehoord hebben op de vragen van tollenaars en soldaten wat ze
moeten doen. Wat is Johannes’ verwachting? Welke Messias verwacht hij?

Iemand die grondig zal schoonmaken. Johannes gebruikt daarvoor het beeld van de wan, het
instrument dat boeren gebruikten om kaf van koren te scheiden, een soort zeef, zoals ik ook wel eens
in de tuin gebruik om steentjes uit aarde te krijgen. Kaf scheiden van koren, waarbij hij ook een
helder onderscheid maakt tussen goeden en kwaden. Johannes verwacht dus iemand die een helder
onderscheid maakt tussen kwaad en goed en die dan scheidt, enerzijds bewaart en anderzijds
wegdoet, definitief wegdoet. Een heel menselijke en heel begrijpelijke en herkenbare verwachting.
De huidige polarisatie in onze samenleving die het wij- en zij-denken niet alleen belichaamt, maar
ook versterkt, die van het onderscheid een scheiding maakt, wij wel en zij niet, wij wel hier zij niet,onze waarden wel hun waarden niet, is hiervan een voorbeeld. Johannes verwacht een Messias die zal scheiden en veroordelen. Komt die Messias ook?

Afgelopen vrijdag hebben we tijdens de eucharistie een tekst gelezen waarin Jezus zich met Johannes
vergelijkt en waarin een verschil naar voren komt dat een antwoord is op deze vraag. Ik doe nu iets
wat ik gewoonlijk niet doe, - een tekst citeren uit de Schrift die we niet gelezen hebben, de tekst die
we lezen is meestal voldoende genoeg - , maar ik moet dat nu wel doen, omdat die tekst het
antwoord is op die vraag naar welke Messias

Waarmee zal ik dit geslacht vergelijken? Het gelijkt op kinderen die op het marktplein zitten
en de andere partij toeroepen: ‘Wij hebben voor jullie op de fluit gespeeld en jullie hebt niet
gedanst; wij hebben een treurlied gezongen en jullie hebt niet op je borst geklopt. Immers:
Johannes komt, eet niet en drinkt niet, en ze zeggen: Hij is van de duivel bezeten! De
Mensenzoon komt, eet en drinkt wel, en ze zeggen: Kijk die gulzigaard en wijndrinker, die
vriend van tollenaars en zondaars!” (Mt 11,16-19a; vgl. Lc 31-34).

Johannes moet ook dat verschil gemerkt hebben. Wanneer hij namelijk gevangen zit, stuurt hij
leerlingen van hem naar Jezus met de vraag of hij degene die is die komen zou of dat ze een ander
moeten verwachten. Die vraag komt op omdat Johannes hoort over het optreden van Jezus dat zo
anders is dan hij verwacht had en dat niet past bij dat beeld van de wan. Het antwoord van Jezus
laat niets aan duidelijkheid over: “blinden zien en lammen lopen, melaatsen genezen en doven
horen, doden staan op en aan armen wordt de Blijde Boodschap verkondigd.” In plaats van
scheiden verbinden, in plaats van afschrijven erbij betrekken.

Jezus voegt er nog aan toe: “Gelukkig is hij die aan Mij geen aanstoot neemt.” (Mt 11,5-6). En die
slotopmerking over aanstoot nemen maakt dat verschil tussen Johannes die niet eet en drinkt en
Jezus die wel eet en drinkt tot een echt verschil. Hier botsen twee visies op wat de Messias doet, op
wat voor soort persoon de Messias is. En vooral de Messias die komt, is een ongemakkelijke Messias,
omdat hij dat wij-zij denken ter discussie stelt, sterker nog niet accepteert.

In de latere traditie is dat verschil soms wat gemaskeerd. In onze doopkapel heeft Piet Gerrits ook
het doopverhaal uit het Johannes evangelie geschilderd. Daar noemt Johannes Jezus het Lam van
God. Een heel ander beeld dan dat beeld van de wan.

Of Geertgen deze teksten over het verschil tussen Johannes de Doper en Jezus voor ogen had toen
hij die peinzende Johannes schilderde weet ik natuurlijk niet. Of hij door het Lam van God naast die
peinzende Johannes te schilderen die vraag naar welke Messias in alle hevigheid en duidelijkheid op
wilde oproepen, weet ik natuurlijk niet, maar voor mij pakt het schilderij dit wel.

Dat Lam Gods naast die peinzende Johannes is bij mijn beeldje in de serre afwezig. Als ik dat
schilderij niet zou kennen zou ik niets missen, maar nu wel. Precies omdat het Lam afwezig is, komt
dat verschil in visie nog sterker naar voren, precies omdat het Lam afwezig is wordt als ik naar de
beeldje kijk de vraag opgeroepen: welke Messias verwacht ik, bewonder ik, welke Christus wil ik
volgen, moet ik volgen? Degene die met harde hand scheiding aanbrengt, kaf van koren scheidt, die
aanwijst die wel en die niet? Of degene die verbindt en uitnodigt en insluit? Wan of Lam?

En die vraag geldt natuurlijk niet alleen voor mij.