Inleiding

Hét verhaal van Pinksteren, ook in onze kerk geschilderd, is het verhaal van de storm en de vurige
tongen, van het spreken in verschillende talen zodat iedereen het kon begrijpen en daarover
verwonderd staat. De Geest in de koepel is die Pinkstergeest, omringd door kringen van vurige
vlammetjes. Maar wat ze straks horen in de eerste lezing is niet het hele verhaal zoals dat in de
Schrift staat. Daar lezen we ook andere reacties: onbegrip en de vraag of ze al drinken zijn. Jammer
dat we dat niet horen, omdat daarmee iets heel belangrijks verdoezeld wordt, namelijk dat de
werkzaamheid van de Geest in onze geschiedenis, zoals alles in onze geschiedenis, - en dat hebben
we de afgelopen week weer gemerkt bij de val van het kabinet - voor verschillende uitleggingen
vatbaar is. Dus moeten we nadenken en leren onderscheiden: wat is wel werk van de heilige Geest
en wat niet.

Gelukkig lezen we in het evangelie een verhaal dat ons daarbij kan helpen. Een verhaal dat ook in
onze kerk staat afgebeeld, in de eerste zijkapel links. Het verhaal van Paasavond uit het evangelie
volgens Johannes. Maar toen ik de preek aan het voorbereiden was, heb ik niet in het boekje
gekeken, wel in het directorium. In ons boekje staat een andere lezing dan in het directorium; de
lezing in het boekje staat als een alternatief staat. Ik heb de eerst aangeven tekst gekozen. U moet
dus bij het evangelie goed luisteren.

Preek

Precies weten we het nog niet: hoe het conclaaf iets meer dan een maand geleden verlopen is. We
weten wel dat er vier stemmingen er nodig waren voor de nieuwe paus gekozen was. We vermoeden
dat na de tweede en derde ronde, eerder die donderdag, al duidelijk was wie het zou worden. Ik las
ergens dat kardinaal Robert Prevost, voor hij in die vierde ronde gekozen werd, begon met het
schrijven van de toespraak die hij bij zijn eerste optreden als paus zou uitspreken. Terugkijkend en
teruglezend kun je dat ook wel opmerken: het was geen geïmproviseerd optreden, maar duidelijk
over na gedacht: Niet in het Engels, zijn moedertaal, maar in het Italiaans, de taal van zijn nieuwe
bisdom Rome en in het Spaans, de taal van zijn oude bisdom in Peru. Maar vooral de inhoud en
dan speciaal de eerste zin geven aan dat hij er goed over nagedacht heeft.

Vanuit de klassieke retorica weet ik hoe belangrijk de eerste zin is, captatio benevolentiae. Met die
eerste zin trek je de aandacht van je publiek en probeer je hen in een gunstige stemming te brengen
zodat ze naar je gaan luisteren. Er zijn zinnen waarmee ik nooit een preken zal beginnen, omdat ik
weet dat mensen in de kerk (of thuis) zullen afhaken, bijvoorbeeld “zoals we net hebben gehoord in
het evangelie” en dan nog eens een keer het evangelie napraten. Maar de eerste zin van de eerste
speech van een pas gekozen paus is belangrijker dan de eerste zin van een zondagse preek. Zo’n
eerste zin geeft ook al iets van een agenda aan.

Toen ik die speech life volgde, en de eerste woorden hoorde, herkende ik meteen dat het een citaat
was, het eerste dat de verrezen Heer op Paasavond tegen zijn angstige leerlingen zegt die zich
opgesloten en afgesloten hebben. De nieuwe paus zei dat ook: dat hij de verrezen Heer citeerde. Dat
eerste woord, ‘vrede’, komt in dat korte speechje nog zo’n acht keer voor. Wat mij ook opvalt,
wanneer ik dat speechje terug lees, is dat een paar andere termen terug komen: ‘allemaal’, ‘alle’ en
daar mee verbonden, ‘bruggen bouwen’, ‘dialoog voeren’, ‘verenigd’, Termen die passen bij een
synodale kerk, een term die ook valt. Ik citeer de paus: “een kerk die op weg gaat, een kerk die altijd
vrede zoekt, die altijd naastenliefde zoekt, die altijd dichtbij wil zijn, vooral voor hen die lijden.”

Toen ik dat hoorde werd ik gerustgesteld en blij, omdat de nieuwe paus daarmee aangaf het grote
project van de paus Franciscus tot hervorming van de kerk te steunen en voort te willen zetten. Het
project waar we hier in onze parochie ook mee bezig zijn geweest. En, ik kon de gedacht niet
onderdrukken dat hij door zo te praten over de kerk hij als augustijner pater ook een subtiele reactie
gaf op bepaalde Amerikaanse politici die naastenliefde vooral uitleggen als liefde voor je eigen
kringetje en je eigen mensen, met een verkeerd beroep op Augustinus.

Vandaag op Pinksteren hebben we in het evangelie het verhaal van Paasavond gehoord, het verhaal
van de verrezen Heer die binnenkomt en vrede wenst. Die niet begint met zijn leerlingen, die hem
verraden hebben en hem in de steek hebben gelaten, verwijten te maken. Die dus niet begint zoals
wij gewoon zijn te reageren, teruggrijpen op wat gebeurd is - en toen zei jij dat en toen deed jij dat.
Die dus niet in de spiraal van verwijten en verdedigen stapt, maar die spiraal van wraak en
tegenwraak doorbreekt door vrede te wensen. Én, die zijn leerlingen de Geest geeft met een
opdracht voor de toekomst. Niet het verleden is bepalend, maar de toekomst.

Daartoe geeft de verrezen Heer hen zijn Geest die leiding zal geven en die de richting zal bepalen
voor die toekomst, zoals de Geest Hem heeft geleid van doop door lijden en dood naar de
verrijzenis. Hij geeft hen zijn Geest door over hen te ademen. De Geest is de levensgever zoals hij in
de grote geloofsbelijdenis wordt genoemd, een mooie en diepzinnige vertaling van dat ademen. Dat
beeld van de Geest als adem geeft te denken.

Gewoner kan het haast niet. Het contrast tussen de Geest als een storm met vurige tongen in de
eerste lezing en de Geest als adem in het evangelie is groot en ook belangrijk. Als we alleen maar
aan de Geest denken als een storm met vurige tongen, kunnen we wel iets begrijpen van inspiratie
en vooral van enthousiasme, van dat waar wij mensen warm voor lopen, maar dreigen we ook het
gewone, geduldige en soms moeizame van het dagdagelijkse leven te vergeten, dat ook leven is door
de Geest gegeven. Of misschien belangrijker: dan dreigen we van de ene hype naar de andere te
hollen en de lange termijn, ons levensdoel, ons uiteindelijke doel te vergeten. Wat is onze motivatie
om te doen wat we doen en te laten wat we laten? Wat is onze motivatie om het uit te houden
wanneer het tegen zit, om het vol te houden als het niet gaat zoals we willen, om geduld te hebben.
Paulus noemt ergens geduld als een van de vruchten van de heilige Geest. Terecht, want de Geest
die de verrezen Heer over zijn leerlingen ademt is de Geest van de lange adem.

Maar dan voegt de verrezen Heer er iets aan toe dat zeker op het eerste gehoor vreemd klinkt en
waardoor die gewone adem, die werkzaamheid van de Geest, toch weer ongewoon lijkt: als jullie
iemands zonden vergeven dan zijn ze vergeven, als jullie ze niet vergeven, dan zijn ze niet vergeven.
Zonden. Praten over zonde heeft in de loop der tijden een nare bijklank gekregen.

Mij helpt het, als het over zonde en zonde vergeven gaat, te denken aan hoe belangrijk relaties zijn
voor ons en hoe gemakkelijk we ze als vanzelfsprekend beschouwen en hoe gemakkelijk we ze ook
beschadigen. De vorige paus heeft opgemerkt dat we elke dag een paar keer tenminste twee dingen
moeten zeggen tegen de mensen om ons heen: ‘ik hou van je’ en ‘sorry.’ Dat klinkt misschien wat
kinderlijk, maar dat is misschien wel wat Jezus bedoelt, wanneer hij tegen alle opvattingen van die
tijd in, een kind tot het ideaal van de gelovige maakt. “Als je niet als kinderen wordt, zul het het
koninkrijk niet binnen gaan” (Mt 19, 14). Zonden vergeven heeft dan te maken met je relaties
serieus nemen en ze goed onderhouden. De relatie met God, de relaties met anderen, en de relatie
met jezelf.

In dat mooiste gebed om de heilige Geest, de sequentie Veni Sancte Spiritus die we gezongen
hebben, staan zes gewone huis-tuin-en-keuken werkwoorden die alle met het koesteren en verzorgen
van die relaties te maken hebben, zes werkwoorden waarin het zonde vergeven concreet en gewoon
wordt.

Lava quod est sordidum       was wat vuil is
Riga quod est aridum           besproei wat verdord is
Sana quod est saucium        genees wat gewond is
Flecte quod est rigidum       maak soepel wat verstard is
Fove quod est frigidum        verwarm wat verkild is
Rege quod est devium         richt wat verdwaald is

Zonden vergeven is het kwaad niet het laatste woord laten.

Hoe kan ik beter afsluiten dan te herhalen hoe paus Leo die vrede die de verrezen Heer zijn
leerlingen toewenst karakteriseert: “een ontwapenende vrede, een ontwapenende, nederige en
volhardende vrede”. Drie termen die alles te maken hebben met dat gewone vergeven van zonden,
met het zorgen voor onze relaties, met het herstellen van onze relaties: ontwapenend, nederig en
volhardend.

Heer adem uw Geest ook over ons, zodat wij ontwapenend, nederig en volhardend onze weg
kunnen gaan.