In een van die beroemde monologen uit de toneelstukken van William Shakespeare mijmert Julia,
die ontdekt heeft dat ze verliefd is geraakt op een jongen uit een rivaliserende familie, Romeo, over
het belang van de naam. What’s in a name. Als Romeo nu een andere naam, een andere
achternaam had gedragen, zou er geen probleem zijn. Wat betekent een naam nu eigenlijk? De
bloem die we nu roos noemen, geurt toch even heerlijk als we die bloem een andere naam zouden
geven. ‘What’s in a name.That which we call a rose By any other word would smell as sweet.’

Hoe begrijpelijk die mijmerij van de verliefde Julia ook is, ze is niet reëel en strookt niet met onze
werkelijkheid. Het maakt wel wat uit welke naam je draagt en hoe je iemand of zelfs iets noemt doet
er wel degelijk toe. Het maakt wat uit of je wat er nu al drie jaar in Oekraïne gebeurt een speciale
oefening noemt gericht tegen nazi’s of dat je dat een oorlog noemt waarvoor de verantwoordelijken
voor een speciaal strafhof moeten komen. Het maakt wat uit of je wat in Gaza gebeurt een genocide
noemt of het uitschakelen van terroristen. De hele discussie over wel of niet woke, wel of niet correct
gebruik van termen, wel of niet inclusief taalgebruik, leidt tot acties waarbij universiteiten, bedrijven
en zelfs een Zweedse stad aangepakt worden. Ik noem nu maar een paar politieke voorbeelden uit
de laatste weken en maanden, maar we weten ook dat op andere niveaus de kwestie van een naam
speelt, bij sollicitaties bijvoorbeeld, of bij het aanvragen voor stages. Het maakt wel degelijk wat uit
welke naam je draagt en hoe je iemand of zelfs iets noemt.

Minder gecompliceerd, maar wel even ingrijpend, is dat belang van de naam naar voren gekomen
bij de pauskeuze afgelopen week. De keuze van de vorige paus voor de naam Franciscus was
toentertijd al opmerkelijk, zoals ook de keuze van de paus daarvoor Benedictus opmerkelijk was. Die
namen gaven toen een indicaties van een programma en terugkijkend kun je zeggen dat ze die naam
inderdaad met een programma gevuld hebben. Misschien niet of niet helemaal met het programma
dat de naam suggereerde, maar toch gevuld. Bij het afscheid van iemand hier in de kerk, bij de
absoute, wordt ook de naam van de overledene genoemd wordt en wordt gezegd dat toen zij of hij
die naam kreeg die naam nog leeg was, maar nu gevuld was met een heel leven. Bij de
voorbereiding op de doop vraag ik de ouders meestal ook waarom ze hun dochter of zoon deze
naam gegeven hebben. De antwoorden zijn heel verschillend. Soms hebben ze een naam gekozen
omdat ze het een mooie naam vinden, soms is het een naam die in de familie vaker voorkomt, soms
naar iemand bekend van sport of film, soms zit er een heel verhaal achter. Maar nooit hebben ze die
naam zomaar gekozen. Elke naam heeft een betekenis.

Toen ik hoorde welke naam de nieuwe paus gekozen had, was ik blij verrast, omdat ik meteen aan
paus Leo XIII moest denken, een van mijn favoriete pausen. En, het blijkt dat de huidige paus die
naam ook gekozen heeft met die Leo XIII in zijn gedachten. Uit de berichten op radio en tv wordt
Leo XIII terecht verbonden met de grote encycliek Rerum Novarum. Daarin formuleert hij, gezien
de nieuwe economische ontwikkelingen in met name Europa en de Verenigde Staten, de industriële
revolutie, gezien de harde omstandigheden waarin mensen, mannen vrouwen en kinderen, in
fabrieken werken en gezien de vaak erbarmelijke omstandigheden waarin ze moeten leven, gezien
die ingrijpende ontwikkelingen en die deerniswekkende omstandigheden de visie van kerk op het
sociale leven. Maar voor mij is hij ook de paus die de archieven van het Vaticaan openstelde voor
onderzoek, want we zijn niet bang voor de waarheid zei hij. Voor mij is hij de paus die de studie van
de theologie van Thomas van Aquino stimuleerde, een studie die mijn denken over God diep
beïnvloed heeft. Voor mij is hij de paus die een van de grootste theologen van zijn tijd, John Henri
Newman, tot kardinaal heeft benoemd en hem daarmee gehonoreerd heeft, hoewel Newman niet
echt populair was bij de hiërarchie in Engeland en Ierland en met wantrouwen werd bejegend;
Newman die terecht de vader van het Tweede Vaticaans Concilie wordt genoemd en die in mijn
visie ook van groot belang is voor het synodale proces. Daarom blij verrast. In het Latijn betekent ‘leo’ leeuw. Een dier dat allerlei associaties oproept. Je hoeft maar te googlen om verwijzingen naar de dierenriem te vinden met daarbij allerlei kenmerken. Een dier dat, zoals andere dieren voor mensen gebruikt wordt, om bepaalde eigenschappen aan te geven. Wanneer de voetbalster van het Nederlands elftal leeuwinnen genoemd worden, dan verwijst dan niet alleen naar de leeuw in wapen van Nederland, maar ook naar hun vechtlust en inzet. In een van de kranten las ik gisteren dat een columnist droomt van een paus die zich ‘als een leeuw inzet voor vrede’.

Ook in de Schrift wordt gesproken over dieren en worden de associaties die ze oproepen gebruikt
voor mensen. Jezus zegt ergens tegen zijn leerlingen dat hij ze als schapen onder wolven stuurt en
dat ze daarom scherpzinnig moeten zijn als slangen en argeloos als duiven (Mt 10.16). En Jezus zelf
wordt vergeleken met dieren. In het boek van de Openbaring wordt in het visioen waarvan wij de
vorige keer een gedeelte hebben gehoord wordt over Jezus gesproken als over de leeuw van Juda die
de boekrol met de zeven zegels mag openen, een beeld voor de geschiedenis die stap voor stap
onthuld wordt. ‘Leeuw van Juda’, een formulering die terug gaat op Jacob die zijn zonen zegent en
Juda dan sterk als een jonge leeuw noemt die zich vol majesteit neervlijt op zijn leger (Gen 49,9).
Maar het opvallende in dat visioen is dat die leeuw verandert in een lam en dat dat lam de boekrol
krijgt en dat dat lam de zeven zegels verbreekt en zo de toekomst opent. In de rest van het boek van
de Openbaring is dat het beeld dat keer op keer gebruikt wordt: Lam. Waarom die verandering van
beeld?

Misschien zit een begin van antwoord in wat een van de oudsten tot Johannes zegt als uitleg van de
menigte uit alle rassen en stammen en volken en talen: ‘dat zijn degene die hun gewaden wit
gewassen hebben in het bloed van het Lam’. Een vreemde formulering: hoe kunnen kleren wit
worden door ze te wassen in bloed, dan worden ze toch rood? Je hoeft maar een keer een bloedneus
te hebben om dat te weten. Tenzij het niet gaat om een gewone beschrijving, maar om een
formulering waarin alle woorden die gebruikt worden symbolisch verstaan moeten worden.

Die kleren zijn dan niet gewone kleren, maar staan voor de mentaliteit, de geestelijke gesteldheid
van de dragers, een beetje zoals uniformen een functie kunnen aangeven of zoals mensen door hun
kledingkeuze aangeven wie ze zijn. Dat wassen staat dan voor een proces van innerlijke reiniging.
Een beeld dat we ook kennen uit de psalmen, uit bijvoorbeeld de boetepsalm bij uitstek, ps. 51 de
miserere: was mijn wandaden weg, maak mij schoon van alle schuld (v.4). Een beeld dat ook
voorkomt in een van de mooiste gebeden om de Heilige Geest, de Veni Sancte Spiritus: was wat vuil
is. Dat proces van innerlijke reiniging is voor iedere gelovige, voor iedere gelovige gemeenschap een
belangrijk onderdeel, een noodzakelijk onderdeel omdat het getuigt van realiteitszin en omdat het
erkennen van fouten de enige weg is tot verbetering, tot reiniging. Meestal is het beeld dat we voor
die innerlijke reiniging gebruiken het water en bij onze hernieuwing van de doopbeloften ben ik ook
de kerk rond gegaan met het pas gewijde water. Waarom dan bloed?

Misschien om duidelijk te maken dat die reiniging niet vanzelf gaat, maar wat kost. In de paaswake
hebben we gehoord dat we in de doop met Christus gestorven zijn om met hem te kunnen verrijzen.
In het document dat in oktober van het vorig jaar gepubliceerd werd als het voorlopige resultaat van
het synodale proces komt telkens het woord bekering voor en wordt duidelijk gemaakt op welke
punten nog veel moet gebeuren in onze kerk.

Herder en lam. In het gedeelte over de Goede Herder in het evangelie van Johannes staat dat die
herder goed is omdat hij niet wegloopt, maar zijn leven leeft. En de term in het Grieks die voor lam
wordt gebruikt is een term die een bokje aanduidt dat voorop gaat. Dat bokje is geslacht en geeft
zijn bloed aan die hem volgen. Het is niet zonder reden dat we voor de communie tot dat lam
bidden en vragen om ontferming.