Het blijft irritant, vind ik, hoogst irritant en dat vind ik al een hele tijd en daarom zal ik het ook al
wel eens over in een preek ter sprake gebracht hebben. Maar vandaag ontkom ik er niet aan, nog
een keer mijn irritatie luid en duidelijk te laten blijken. Dat komt vanwege de lezingen die we net
hebben gehoord, met name de lezing uit de brief van Paulus aan Timotheüs. Ik had die lezing
natuurlijk weg kunnen laten en kiezen voor de eerste lezing die als het ware vooruitloopt op het
evangelie. Maar hoe mooi die eerste lezing ook is over Mozes die moet blijven bidden en daarbij
geholpen moet worden, die tekst van Paulus is insnijdender, omdat die gericht is aan Timotheüs,
iemand die Paulus aangesteld heeft als leider in een gemeente, misschien Efeze. Wat Paulus hem
schrijft moet iedere leidinggevende in de kerk zich aantrekken, en als voorganger ben ik toch een
beetje leidinggevend.

Maar ik ontkomt er ook niet aan, omdat we deze tekst lezen in onze omstandigheden, in de laatste
weken voor de verkiezingen, en omdat in ons land zaken gebeuren die ook in andere landen
gebeuren. Bij de rellen een paar weken geleden in den Haag, werden net als bij de bestorming van
het Capitool in Washington jaren geleden, religieuze symbolen uit onze christelijke traditie
meegedragen, werden teksten uit onze christelijke traditie geciteerd en beroepen politici, meestal
aan de rechterkant, zich voor hun standpunten op onze christelijke traditie en zeggen die te willen
verdedigen.

Bij mijn computer heb ik een oude speld liggen, die ooit gemaakt is als onderdeel van reclame voor
de Landstichting, denk ik, met daarop niet alleen de woorden Heilig Landstichting maar ook het
zogenaamde Jerusalem-kruis, een groot kruis met horizontaal en verticaal dezelfde lengte, een
vierkant kruis om zo te zeggen, met in in elke hoek een klein kruisje. Een afbeelding die aan de
buitenkant van deze kerk en ook van de pastorie te zien is. Ik weet dat die afbeelding van het kruis in
de tijd van de kruisvaarders gebruikt is in de strijd tegen de moslims in het Heilig Land, en ik weet
ook dat allerlei rabiaat rechtse groepen en personen dat symbool gebruiken in hun strijd tegen
andersdenkenden. Maar ik weet ook dat dán het symbool misbruikt wordt. Ik ga nu niet in op de
kruistochten, maar wil wel even stil blijven staan bij dat Jerusalem-kruis.

Het is een kruis. En zoals elk kruis is het een verwijzing naar het lijden en sterven van Jezus. Een
ongemakkelijk symbool. Dat kun je merken wanneer je in de geschiedenis zoekt naar die afbeelding
en ziet dat in de vroege kerk men weliswaar niet om het kruis heen kon, maar het dan wel afbeeldde
zonder het lichaam van Jezus en het zelfs mooi maakte. Dat is ook in onze kerk te zien, in het
mozaïek van de absis kun je een kruis versierd met edelstenen zien. Maar we hebben hier ook altijd
een kruis staan waar Jezus wel op te zien is en wel als lijdend en stervend. Misschien als een subtiele
correctie.

Een uitleg van het Jerusalem-kruis is dat die vier kleine kruisjes verwijzen naar de wonden van Jezus
aan handen en voeten en het grote kruis verwijst naar de wond in zijn zijde. Die uitleg onderstreept
het ongemakkelijke van het kruis als symbool voor christenen, omdat het precies als symbool van het
lijden en sterven van Jezus niet gebruikt kan worden voor geweld en voor het aanzetten of
verdedigen van geweld. Mensen die het daarvoor wel gebruiken, weten blijkbaar niet dat Jezus op
dat kruis bidt om vergeving voor degenen die hem als onschuldige vermoorden, een echo van het
Onze Vader, dat we niet vaak genoeg kunnen bidden. Mensen die Jerusalem-kruis wel gebruiken
voor het aanzetten of verdedigen van geweld, voor het uitsluiten of vermoorden van 'hen', van
mensen die 'anders' zijn, maken van dit symbool een travestie, een heel onsmakelijk grap.

Wat geldt voor dit symbool en het gebruik dat men er van maakt in allerlei rabiaat rechtse groepen, geldt ook het beroep dat men in bepaalde kringen doet op de Bijbel, of zoals ik gewend ben te zeggen op de Heilige Schrift. Ik geef de voorkeur aan Heilige Schrift, want dat is Bijbel zoals die hier in de liturgie gelezen wordt: als Woord van God. Of zoals Paulus dat vandaag formuleert: als geïnspireerd. Soms zie je een evangelist afgebeeld met de Geest als een duif om zijn schouder, of wordt hij ingefluisterd door een engel. Dat kan het idee oproepen dat die inspiratie een kwestie van dicteren is, de evangelist een soort antwoordapparaat, die opneemt wat gezegd wordt, maar die mechanische opvatting van inspiratie doet geen recht aan de invloed van de schrijver, van de cultuur waarin hij schrijft, van de mensen voor wie hij schrijft. Waarom zouden we in het Oude Testament dan zoveel verschillende boeken hebben die elkaar soms tegen spreken en die duidelijk een ontwikkeling laten zien van de omgang van het volk met God, zoals er ook altijd sprake is van ontwikkeling in onze omgang met elkaar? Waarom zouden we in het Nieuwe Testament vier evangelisten hebben die over Jezus doen en laten berichten? Een andere uitleg van het Jerusalem kruis is is dat die vier kleine kruisjes verwijzen naar de vier evangelisten die uitleggen wat dat grote kruis Jezus Christus betekent.

Hier in de liturgie lezen we de Bijbel als Heilige Schrift, als Woord van God. Dat blijkt uit het slot van elke lezing, “zo spreekt de Heer”, “wij danken God”, of “zalig die het Woord van God aanhoort” “en in zijn hart bewaart”. Dat blijkt ook uit de kaarsen en het wierook. Dat we kaarsen en wierook gebruiken wanneer we uit het evangelie lezen, dat we voor het evangelie gaan staan, geeft aan dat bij ons lezen van de Heilige Schrift het evangelie een bijzondere plaats inneemt. We lezen om zo te zeggen vanuit het leven, sterven en verrijzen van Jezus. Want lezen doe je nooit neutraal, ook de krant niet, ook niet, ook een wetenschappelijk artikel niet. Je leest altijd met voorkennis, met een focus, met een bepaalde interesse en aandacht ook al ben je je daar niet altijd van bewust. Als ik een roman lees, lees ik ook altijd als theoloog, als gelovige en vallen me daardoor zaken op die andere lezers misschien niet zo opvallen. Als we hier met een gelovige focus de Heilige Schrift lezen, doen we dus niet iets vreemds: dan doen we iets wat heel gewoon is bij lezen.

Je kunt de Bijbel natuurlijk ook met een niet-gelovige focus lezen, als een boek dat informatie geeft over toen en daarginds, over gewoontes en ideeën uit een ver verleden en uit een vreemde, voorbije cultuur. Neem nu het evangelie van vandaag: dat kun je lezen als een beschrijving van corruptie toen, van de zwakke positie van de vrouw in die samenleving en de manier waarop die weduwe daar creatief mee om gaat. Daar kun je het bij laten, maar wij lezen dat verhaaltje van Jezus in de liturgie. Dan lezen ze dat verhaaltje niet letterlijk en niet als een verhaaltje uit het verleden, maar als een verhaaltje over ons, als een verhaaltje over ons bidden en over de problemen die wij daarbij hebben, en als een aansporing aan ons om vol te houden. Wij lezen dat verhaaltje ook kritisch, als een correctie op ideeën over God alsof God onbewogen en onverschillig zou zijn. Wij lezen dat verhaaltje als het ware door de ogen van Jezus. Of zoals Paulus het zegt: we lezen het om waarheid op het spoor te komen en om dwalingen te weerleggen. Dat is nooit een kwestie van slikken of stikken, maar van vragen, onderzoeken, argumenteren, wikken en wegen.

Niet alle teksten uit de Heilige Schrift zijn even belangrijk, niet alle teksten zijn even interessant. In de liturgie wordt een selectie gemaakt: we lezen elk jaar zondag na zondag uit één evangelie en dat evangelie lezen we praktisch helemaal. We lezen uit het Oude Testament een lezing die past bij het gedeelte uit het evangelie. We lezen een psalm die in het geheel past. We lezen gedeelten uit brieven van Paulus en anderen, maar niet alles. En, als wij hier luisteren naar de Schriftlezingen, maakt ieder van ons ook nog keuzes. Niet alles is even interessant voor ieder van ons. Dat verhaal over die weduwe, over dat volharden, is een verhaal dat we ons allen kunnen aantrekken, is een aansporing voor vrouwen én mannen. Maar bij de eerste lezing ligt dat op het eerste gezicht wat moeilijker. Zoals ik al zei, schrijft Paulus deze brief aan iemand die hij als leider in een gemeente heeft aangesteld. Betekent dat dat die brief alleen geldt voor leidinggevenden? Ik denk van niet, ik denk dat het voor ieder van ons kan gelden. De Heilige Schrift is voor iedere gelovige van belang. Die teksten goed lezen, goed leren lezen is een opdracht voor ieder van ons, een opdracht die hoort bij het gegeven dat wij allen leerlingen zijn en blijven, ons leven lang. We mogen ons deze opdracht niet
laten afpakken, ook niet door politici, zeker niet door politici.