Inleiding

Vandaag een iets langer inleiding en een kortere preek
In onze lezing uit het Boek Openbaring zijn we nu bijna aan het eind. We lezen vandaag een
gedeelte uit het laatste visioen, een visioen dat niet zonder reden het laatste visioen is. Het visoen
van het hemelse Jerusalem, het visoen van de tijd na de tijd, van het leven na dit leven.
De visioenen die we de afgelopen weken hier in de vieringen gelezen hebben zijn niet de dreigende
donkere visioenen van hel en verdoemenis, uit het boek van de Openbaring maar de positieve
visioenen van hemel een heil. Maar voor een goed verstaan van het visioen dat we vandaag horen is
het goed even iets te zeggen over een ander visioen dat als het ware een contrast is met wat we gaan
horen; het visioen Babel, van de stad van de menselijke machtsmisbruik bij uitstek.
In het Oude Testament is het historische Babylon de grote vijand, die Jerusalem weet in te nemen,
de prachtige tempel van Salomo vernietigt en het volk in ballingschap en slavernij meevoert. In het
boek van de Openbaring word de naam Babylon symbolisch gebruikt en dat gebeurt ook in de
eeuwen daarna. Wanneer de engel Johannes Babylon laat zien, laat hij een prostituee, een hoer zien,
in prachtige kleren gekleed, met een gouden band rond haar hoofd waarop haar naam staat: ‘het
grote Babylon moeder van alle hoeren en alle gruwelijkheden ter wereld’ (17,6). En ook die
karakterisering, die terug gaat op de profeten, wordt in de geschiedenis van de kerk gebruikt. De
hoer van Babylon staat dan voor een stad, een maatschappij die God-vijandig is. Die symbolische
term wordt een staande uitdrukking. De hoer Babylon zit op zeven heuvels. Rome is gebouwd op
zeven heuvels en in de Reformatie is het dan ook haast vanzelfsprekend dat de kerk van Rome en
met name de paus de hoer van Babylon wordt genoemd.
In het visioen dat we gaan horen over het hemels Jerusalem wordt dat hemelse Jerusalem in het
eerste gedeelte ook vergeleken met een vrouw, maar dan met een bruid die zich mooi heeft gemaakt
voor de bruidegom (21,2).
Het contrast tussen dat symbolische Babylon en het hemelse Jerusalem gaat dieper. In de
beschrijving van Babylon kom je rijkdom tegen, maar dan een heel herkenbare rijkdom, de rijkdom
van handel en economie, de rijkdom van stoffen en spullen. In de beschrijving van Jerusalem gaat
het ook om rijkdom, maar dan om een haast onmogelijke rijkdom. In het gedeelte dat is weggelaten
in wat we straks horen wordt gezegd dat de stad van zuiver goud is helder als glas (v. 18. vgl. 21), en
de muur van de stad is van jaspis, niet gebouwd met gewone stenen, maar met een edelsteen. En de
maten van die stad zijn ook bijzonder, een vierkant van 12.000 bij 12.000 stadien. Die 12.000
stadien zijn zo’n 2300 km. Een getal dat ook symbolisch is: 12.000 is het getal van de 12 stammen
van Israel x 1000, het getal van de menigte die niemand tellen kan. Maar de stad is niet alleen een
enorm vierkant, ook de hoogte is 12.000 stadien, dus een grote kubus. Een gebouw kan een kubus
zijn - op de campus van de universiteit van Tilburg staat een gebouw dat zo heet - maar een stad?
Die zou dan moeten bestaan uit een grote wolkenkrabber waarbij het hoogste gebouw dat we nu
kennen in het niet valt. Onmogelijk dus als het om een tastbare werkelijkheid zou gaan, maar
mogelijk en inspirerend als het om een visioen gaat. En onze Cenakelkerk is gebouwd op dat
‘onmogelijke’ visoen van het hemelse Jerusalem.

Preek

Eigenlijk kan het dus niet: een visioen verbeelden, een visoen bouwen. Toch doen kunstenaars dat,
toch bouwen architecten visionaire gebouwen. De afgelopen weken werd aandacht besteed aan een
nieuw museum in Rotterdam, Fenix, met de Tornado als blikvanger, een ontwerp van een Chinese
architect. Ook het hemels Jerusalem is verbeeld. In de Maria Maggiore, de kerk in Rome waar paus
Franciscus begraven is, is op een van de mozaïeken het hemels Jerusalem verbeeld. Maar ook in
oude uitgaven van de Heilige Schrift, handschriften nog kun je afbeeldingen zien van het hemels
Jerusalem, meestal als een vierkant, zoals ook in de tekst staan die we net gehoord hebben, maar soms ook als een grote cirkel (Liber Floridus). Ik weet niet of Jan Stuyt bij het ontwerp van deze kerk, die hij gebaseerd heeft op het visioen van het hemels Jerusalem, die cirkel afbeeldingen gezien heeft, maar hij heeft van het vierkant wel een cirkel gemaakt. Hij zal wel geweten hebben dat het zowel Ninive als Babylon als een vierkant waren gebouwd en dat de Grieken het vierkant als een symbool van perfectie beschouwden. Maar met de keuze voor de cirkel heeft hij als het ware een ander symbool van perfectie gekozen: zonder begin en eind.

Dat hij voor de cirkel gekozen heeft, zal ook wel te maken hebben met de keuze om de koepel zo
prominent te maken dat deze kerk geen koepel heeft, maar een koepel is. Dat geeft aan deze ruimte
een bijzonder gevoel en dat geeft aan deze ruimte ook een bijzonder symboliek die past bij dat
visioen van het hemelse Jerusalem.

Ik heb begrepen dat een koepel bouwen een van de moeilijkste opdrachten in de architectuur is. Dat
in de oudheid men dan kon, dat is bijvoorbeeld te zien in Rome, in het Panteon, in de Istanbul, in
de Haya Sophia, maar dat in het westen het weer tot in de Renaissance heeft geduurd, voordat een
architect het voor elkaar kreeg een koepel te bouwen op een kerk. Hoe dan ook, een koepel, zeker
zoals we die hier zien, geeft een aparte ervaring, de voor mij te maken heeft met wat we hier doen.
Een koepel is een loze ruimte, overbodig, of kun je zeggen luxe. Een koepel is geen strikt functionele
ruimte, geen efficiënte ruimte, daat merken we maar al te goed in de winter. Daarmee past die
koepel bij de liturgie die ook niet strikt functioneel is en niet in de categorie efficiënt thuis hoort.
Jaren gelden vroeg een parochiaan, een topman van Philips, mij eens, waarom er zoveel gezongen
werd in onze liturgie. God kon toch ook wel kort en bondig geïnformeerd worden. Ik heb hem toen
proberen duidelijk te maken dat het daar in de liturgie niet om gaat: God kort en bondig te
informeren over de stand van zaken van de kerk in Nederland.

Jan Stuyt heeft de twaalf poorten van het hemels Jerusalem wel in het ontwerp van onze kerk
opgenomen en vertaald in telkens drie bogen. De drie bogen die blijkbaar hier voor stonden zijn
later verwijderd omdat ze het gezicht belemmerden. Dat het hemels Jerusalem twaalf poorten heeft,
drie naar elke windrichting, geeft ook aan dat die stadsmuur geen verdedigingsmuur is. Als dat zo
zou zijn, dan zou hoogstens één poort in elke windrichting voor de hand gelegen hebben. Twaalf
poorten zijn namelijk twaalf in principe zwakke punten, punten waarin de vijand binnen kan
komen. Maar die muur om het hemels Jerusalem is niet bedoeld om te verdedigen en buiten te
sluiten, maar wel om een omgeving te markeren waarbinnen het goed en veilig is. Dat getal twaalf
verwijst naar de stammen van Israel en naar de twaalf apostelen. Twaalf ook een getal dat een
symbolische waarde gekregen heeft. Twaalf het getal van volledigheid, of het nu om beste en servies
gaat, of om het volk van God gaat, of om de kerk, die volgens de geloofsbelijdenis een apostolische
kerk is. Ik voor mij moet bij die twaalf poorten met die twaalf namen ook altijd denken aan hoe
verschillend die stammen waren, hoe verschillend die zonen van Jacob waren op wie die stammen
terug gaan en ook hoe verschillend de kerken zijn die terug gaan op die twaalf heel verschillende
apostelen. Afgelopen donderdag hebben we in de laatste bijeenkomst over het rapport dat
verschenen is na de synode van vorig jaar October in het kader het wereldwijde synodale proces
teksten gelezen waar die verschillen wereldwijd erkent worden en dan niet als barrières, maar als
mogelijkheden. Zo zie ik die twaalf poorten van onze kerk ook. Iedereen is hier welkom, iedereen
met de eigen achtergrond, met de eigen geschiedenis, met de eigen mogelijkheden

Deze kerk is een gebouwd op een visioen. Dat kan eigenlijk niet, en dat kan helemaal niet wanneer
het gaat om dat onmogelijk visioen van het hemelse Jerusalem. En toch, deze ‘onmogelijke’ kerk, is
er, een kerk waarin we kunnen doen wat onmogelijk is: dood en verrijzenis.