Vroeg of laat wordt die vraag gesteld, meestal door een sportjournalist. De vraag: wat ging er door je heen? Het is zelfs de titel geworden voor een boek over sport journalistiek. De bedoeling van de vraag is dan niet dat de hardloopsters of voetballer een diepe gedachte formuleert over politiek of economie, maar haar of zijn gevoelens verwoordt. Geen rationele argumenten voor of tegen, maar emoties. Nu zijn emoties ook belangrijk in ons leven. Ze begeleiden bijna alles wat we doen of laten, soms wat verborgen en op de achtergrond, soms openlijk en bepalen ze de voorgrond. Deze week zei iemand tegen mij: jij bent hier echt kwaad over hè. Ik had helemaal niet gezegd dat ik er kwaad over was, maar blijkbaar klonk dat toch door in mijn stem en sprak het uit mijn gezicht. Ik moest weer denken aan een voorval tijdens een werkcollege. Wij studenten zaten te luisteren naar de professor, toen hij zijn betoog onderbrak en ineens tegen mij zei, “mijnheer Rikhof” – dat was de tijd waarin wij ‘u’ zeiden tegen de professor en de professor ons bij onze achternaam aansprak – “mijnheer Rikhof, u vindt dit onzin of niet”. “Ja professor” zei ik. “Wilt u het dan niet zo duidelijk laten merken” was zijn reactie. Ik had niets gezegd maar mijn body-language was blijkbaar duidelijk genoeg.

Het gebeurt niet zo vaak dat we in het evangelie iets expliciets horen over de emotie van mensen die iets meemaken, van  Jezus, van de leerlingen, van de Schriftgeleerden of Farizeeërs, of van andere mensen. Soms wel een glimp, maar vandaag heel expliciet. Jezus kijkt de man met wie hij in gesprek is liefdevol aan. En het woord dat voor kijken gebruikt wordt is ook een sterk woord, meer dan kijken intensief of goed bekijken. Waarom staat dat liefdevol er zo nadrukkelijk bij? Wat gebeurt er in die ontmoeting? Kunnen wij iets van die ontmoeting leren?

Het begint meteen al een beetje vreemd, overdreven, haast een man die Jezus iets wil vragen en zich op de knieën werpt. In het evangelie van Marcus gebeurt dat wel een paar keer, dat iemand zich op de knieën werpt, maar dan gaat het om iemand die ziek is en genezen wil worden (vgl. 1,40). Maar hier gaat het om een gesprek, preciezer, om een leergesprek. Hij spreekt Jezus ook aan met de titel didaskalos, leraar, docent, meester in onze vertaling. En als je kijkt naar de structuur van het gesprek is het een echt leergesprek zoals dat in scholen plaats vond toen en in de eeuwen daarna. Een student stelt een vraag, de docent geeft een reactie, stelt een tegenvraag, daarop antwoordt de leerling en daarop antwoordt de docent weer.

Behalve dat op de knieën vallen is er nog een signaal dat dit leergesprek niet een gewone discussie is: de man noemt Jezus niet alleen ‘leraar’ maar ook ‘goede leraar’. En dat is ongewoon. Dat blijkt ook uit de reactie van Jezus: “waarom noem je mij goed” en voegt daar aan toe “alleen God is goed”. Hoe versta je die reactie?

Als een soort waarschuwing: verwacht van mij  geen speciale leer, geen nieuwe inzichten, extra geboden. Daarom verwijst Jezus voor zijn antwoord ook naar de bekende geboden. Het antwoord op de vraag naar het eeuwige leven is dus geen nieuw antwoord maar het bekende antwoord. Deze uitleg die veel exegeten geven vind ik te gemakkelijk, te oppervlakkig en verklaart naar mijn idee ook niet echt dat Jezus hem ineens liefdevol aankijkt.

Ik denk dat er iets van irritatie door klinkt in Jezus opmerking. Jezus schat die man op basis van zijn vraag niet zo hoog in. Ik bedoel dat hij hem inschat als iemand die een vraag stelt om aandacht te vragen, als iemand die eerder een luxe probleem heeft dan dat hij met een echte vraag worstelt. En Jezus laat dan zijn irritatie doorklinken in die vraag: waarom noem je mij goed, alleen God is goed. En in zijn antwoord klinkt in het lijstje met geboden ook zoiets door van vragen naar de bekende weg, haast een standaard antwoord.

Maar misschien vergist Jezus zich op het eerste gezicht en zou hij vanwege die knieval en dat ‘goede leraar’ die man serieus moeten nemen, en inzien dat hij een echte vraag heeft. Er staat niet bij hoe oud hij is, misschien is hij nog jong en vraagt hij zich af wat hij zal doen met zijn leven, misschien is hij rond de veertig, mid-life crisis en vraagt hij zich af of dit nu alles is, misschien is hij oud, heeft hij teruggekeken op zijn leven en vraagt hij zich af, heb ik het nu wel goed gedaan? Die vraag naar het eeuwige leven is een vraag die op elk moment van het leven gesteld kan worden, kunnen wij op elk moment van ons leven stellen. Die vraag naar het eeuwige leven kan ook opgeroepen worden door wat om je heen gebeurt, de overgang naar de herfst en de herfststormen, ziektes en sterfgevallen, de politieke ontwikkelingen, de oorlogen. Geen luxe-vraag dus, wat de man betreft, en misschien ook wat ons betreft. Wanneer hij dan een antwoord geeft op Jezus’ antwoord waarin Jezus verwijst naar de bekende geboden, klinkt dat serieuze door. Hij neemt zijn geloof serieus, hij neemt God serieus. Dat herkent Jezus ineens, kijkt hem goed aan, kijkt hem liefdevol aan.

Jezus kijkt die man dus goed aan, kijkt hem liefdevol aan en maakt dan een opmerking waardoor die man ontdaan en ontstelt Jezus verlaat. Wat heeft die opmerking met die liefdevolle blik te maken?

Misschien dit. In de manier waarop de man de vraag stelt naar het eeuwig leven klinkt iets door dat Jezus treft en waar hij omdat hij die vraag herkent als een echte vraag en omdat hij de man sympathiek vindt die man op wil wijzen. Als hij de man niet sympathiek had gevonden, had hij daar niet op gewezen, had hij zijn schouders opgehaald en was verder gelopen. Herkenbaar denk ik. Wanneer iemand belangrijk voor je is, wanneer je van iemand houdt,  dan kun je ook, moet je ook – zeker zo nu en dan – kritische vragen durven stellen. Niet om die ander af te breken of te kleineren, maar om die andere op te bouwen en verder te helpen. En precies dat doet Jezus hier.

Jezus merkt op dat de man de vraag naar het eeuwige leven stelt, zoals hij – bewust of onbewust- in het leven staat: “wat moet ik doen om het eeuwig leven te verkrijgen?” Een vraag met drie verschillende accenten: wat moet ik , wat moet ik doen, wat moet ik doen om te verkrijgen. En die verschillende accenten wijzen op een bepaalde egocentrische levenshouding. Natuurlijk is het niet vreemd om te vragen naar ‘ik’. Het gaat per slot om zijn leven, zijn eeuwige leven. Maar het is wel tekenend dat die ‘ik’ letterlijk het onderwerp is: het gaat om hem en het gaat van hem uit. Hij is in controle, of wil in controle zijn. En hij vraagt wat hij moet doen, om een bepaalde activiteit het het doel iets te bezitten te hebben

Ik denk dat Jezus met die slotopmerking de man niet weg wil jagen, maar wel iets wezenlijks wil verduidelijken rond het eeuwig leven, iets wezenlijks dat met zijn levenshouding samenhangt, iets wezenlijks dat die sympathieke man over het hoofd ziet. En ik pak nu even erbij wat Jezus zegt nadat die man vertrokken is tot zijn leerlingen: hoe moeilijk het is voor mensen met geld het Koninkrijk Gods binnen te gaan. Ik denk dat het niet zozeer om rijkdom gaat, over hoeveel geld iemand heeft, maar om een bepaalde houding.. Ik denk dat omdat de leerlingen zeggen: wie kan dan nog dat rijk binnen komen? En de leerlingen zijn nou niet bepaald rijke mensen. Ik denk dat vooral omdat Jezus afsluit met een opmerking waarin hij het perspectief verandert. Niet in de macht van mensen, wel in de macht van God: die kan het je geven. Of als ik die vraag van die sympathieke man erbij haal: eeuwig leven kun je niet verkrijgen, daar kun je niet van alles voor doen, maar je kunt het wel krijgen, je moet er voor open staan.

Het eeuwige leven is een leven dat ieder van ons kan krijgen, het leven met de Eeuwige is voor ieder van ons mogelijk als we er open voor staan, als we met lege handen in het leven durven te staan. Daarom is het zo’n mooi gebaar wanneer we straks onze hand ophouden om het lichaam van Christus te ontvangen.

Inleiding

In de gedeelten die wij de afgelopen weken en ook vandaag lezen uit het evangelie van Marcus krijgen de leerlingen van toen en van nu onderricht: over wie de Messias en wat dat betekent, over wie de grootste is, over wie niet tegen ons is voor ons is. Moeilijke zaken, toen en nu. En vandaag komt een ander moeilijk onderwerp aan de orde: huwelijk en scheiding. Jezus citeert uit een verhaal uit de Schrift dat we als eerste lezing horen. Maar hij voegt daar wel een zin aan toe. Een zin die in de liturgie van het huwelijk is terecht gekomen. “Wat God verbonden heeft zal de mens niet scheiden.” Waarom doet hij dat? Wat bedoelt hij daarmee?

Preek

Of ik mee wilde doen aan een enquete. De vraag kwam niet van een of andere winkel, museum of restaurant naar aanleiding van een aankoop of een bezoek, een vraag die ik herhaaldelijk in mijn mailbox vind, maar het verzoek betrof een student die bezig was met haar proefschrift. Ze wilde graag de mening horen pastores over een medisch ethische kwestie. En zoals zo vaak bij medisch ethische zaken, ging het om een gevoelig onderwerp: mag je ingrijpen in het dna van embryo om erfelijke ziekten te bestrijden? Hoewel ik in mijn pastorale praktijk dit nog niet tegen gekomen ben en hoewel moraaltheologie, theologisch ethiek niet echt mijn vak is, vond ik de problematiek intrigerend genoeg om in te gaan op dat verzoek. De afgelopen week heb ik met haar een dik uur zitten praten over dit onderwerp. Zoals bij de meeste ethische kwesties merkte ik al snel dat ik niet gemakkelijk ja of nee kon zeggen, een duidelijk voor of tegen kon uitspreken, maar telkens ‘ja maar’ en ‘nee tenzij’ zei, dat ik keer op  keer een genuanceerd antwoord gaf en dat ik voor dat genuanceerde antwoord ook argumenten had of moest zoeken: daar zorgde mijn gesprekspartner wel voor. Ze vroeg vriendelijk maar vasthoudend goed door. En gaandeweg dat gesprek ontdekte ik dat ik mijn vak dogmatiek niet kon verloochenen, maar dat ik bij het zoeken naar argumenten voor mijn antwoorden terug viel op een aantal inzichten die ik in de jaren dat ik als theoloog les gaf en onderzoek deed heb gekregen. Een van die inzichten is het belang van de scheppingstheologie: dat het geloof in God de schepper van hemel en aarde een onderdeel van het geloof is dat je als theoloog niet moet verwaarlozen in je nadenken over het geloof.

Ik herinner mij een discussie met protestante collega’s die dat nadenken over de schepping niet zo belangrijk vonden, omdat in de Schrift de geschiedenis God met zijn volk, het verbond centraal staat en schepping eigenlijk alleen aan de randen voorkomt, zoals een van hen het formuleerde. En katholieke collega’s vonden mijn pleidooi voor een herwaardering van de scheppingstheologie een terugkeer naar een type theologie waar we toch afscheid van genomen hadden, die zeven dagen, die aandacht voor natuur en natuurprocessen in plaats van aandacht voor de mens en menselijke processen. Door die discussies is mijn belangstelling voor de scheppingstheologie niet verdwenen, maar eerder versterkt en tegelijkertijd verfijnd. Ik ben ook door het lezen van teksten uit vooral het Oude Testament gaan inzien dat in die teksten hele poëtische en hele diepzinnige reflecties zijn op de werkelijkheid om ons heen en ook op onze menselijke werkelijkheid. Het zijn niet zozeer verhalen over het begin, maar het zijn beginselverhalen. Wanneer je ze alleen maar leest als verhalen over het begin en ze vervolgens weg doet als kinderachtige verhalen of als verhalen die niet kloppen met wat wij nu vanuit de wetenschap weten over het ontstaan van de aarde en van de mens, doe je geen recht aan de diepte van die verhalen en aan het gelovig inzicht dat uit die verhalen spreekt.

Neem bijvoorbeeld het gedeelte uit het tweede hoofdstuk van Genesis dat we net gehoord hebben, over de eerste mens. Dat is een verhaal over relaties. Wij mensen hebben relaties nodig, wij hebben, zoals dat in het verhaal wordt geformuleerd, hulpen nodig die bij ons passen. Hulpen die bij ons passen. Een formulering om over na te denken. Allereerst hulp: dus de mens is hulpbehoevend, is fundamenteel hulpbehoevend, en niet alleen als kind of als 80 plusser. Vervolgens moet die hulp passend zijn. Wat is in dit geval passend? Als het effectief is, als het werkt? In dit verhaal wordt dat via dieren subtiel afgewezen als onvoldoende en te beperkt. Ik weet dat in het Engels de uitdrukking bestaat ‘man’s best friend’ en dat daarmee de hond bedoeld wordt die iemand heeft. En ik weet ook – en dat was deze week vanwege 4 oktober wereld dierendag ook weer te lezen in kranten – dat huisdieren een belangrijke rol kunnen spelen in het leven van mensen. Maar elke keer als ik op een hond pas, merk ik ook dat ze niets terug zegt en ik moet raden wat ze wil. In het verhaal dat we gehoord hebben vindt de mens die passende hulp in een andere mens, alleen in een andere mens. Hoe belangrijk dat is, komt naar voren in hoe de herkomst van die andere mens, van de vrouw verteld wordt. Niet uit de aarde, zoals de eerste mens, niet uit aarde zoals de dieren, maar uit een mens. Intiemer kan niet. En het eerste dat de mens zegt in de hele Schrift is de herkenning van die diepe intieme band: Diesmal ist sies, vertaalt Martin Buber: dit keer is zij het. Eindelijk.

Het maakt wat uit, het maakt alles uit of je deze visie op mens deelt, op de andere mens als passende hulp deelt of juist niet. Het maakt wat uit of je de relaties die wij hebben ziet als iets dat bij ons hoort, als dat ons tot mens maakt of dat je mensen en jezelf als eenlingen ziet met misschien wat toevallige verbanden. Het maakt wat uit of je jezelf en anderen ziet als mensen die mensen, die de hulp van mensen echt nodig hebben, of dat jezelf en anderen ziet als zelf-genoeg en de ander als een aardige of lastige bijkomstigheid.

Het gedeelte dat we net gehoord hebben eindigt met: “zo komt het dat een man vader en moeder verlaat en zich zo aan zijn vrouw hecht dat zij volkomen één worden.” Die zin past niet als je het verhaal alleen als een verhaal over het begin in een ver verleden leest, want daar en dan kan nog geen sprake zijn van vader en moeder. Die slotzin maakt duidelijk dat het om een beginsel van alle tijden gaat, een patroon van over de eeuwen.

Ik vermoed dat zo iets ook speelt wanneer Jezus in die discussie over scheiden verwijst naar het begin. Dat Jezus dan niet zozeer naar iets uit een ver verleden wijst, maar een beginsel dat van alle tijden is citeert, de visie op de mens inbrengt die uit het scheppingsverhaal blijkt. Jezus citeert dan ook die slotzin over vader en moeder verlaten en een andere fundamentele relatie aangaan. Maar hij voegt er zelfs nog iets aan toe: “wat God verbonden heeft, mag een mens niet scheiden” Waarom voegt hij  dat toe? Om een antwoord te vinden moeten we misschien kijken naar die hele discussie

Jezus verwijst naar dat beginsel, maar dat doet hij in contrast met een voorschrift van Mozes, dat de Farizeeën ingebracht hebben. Daarmee wijst hij op het al te herkenbare gegeven dat beginselen niet altijd in de praktijk gerealiseerd worden, dat die diepe visie op de mens niet altijd werkelijkheid wordt. Of anders geformuleerd: je kunt een aanleg hebben voor iets, een talent, maar dat hoeft niet te betekenen dat je die aanleg dat talent dus ook gebruikt en ontwikkeld. Hier is geen sprake van een automatisme.

Jezus wijst door dat contrast ook op het al te herkenbare gegeven dat die beginselen, die diepe visie  op de mens niet altijd gerealiseerd wordt, omdat men die beginselen te moeilijk vindt, omdat men voelt dat die visie te hoog gegrepen is. Het is dan heel verleidelijk om voor minder te gaan of zelfs die beginselen maar over boord te gooien. Zo in de trant van: veel mensen houden zich niet een bepaalde regel in het verkeer (snelheid) dus doen we die regel maar weg. Maar als je zo redeneert ga je in tegen het geloof in God de Schepper, die mensen als passende hulpen voor elkaar bedoeld heeft, dan scheidt je wat God verbonden heeft.

Als je zo kijkt naar het evangelie van vandaag dan gaat die opmerking van Jezus iets verder dan hoe die vaak verstaan is. Iets verder of misschien wel veel verder.

In de afgelopen maanden hebben we fragmenten uit de Namiddag van het Christendom van Tomáš Halík gelezen. We deden dat op een manier waarop we ook eerder documenten van de synode in Rome gelezen hebben: door een voor een te zeggen wat ons opvalt, wat we mooi vinden of waar we het niet mee eens zijn, en door goed naar elkaar te luisteren.

In oktober gaan we het evangelie van Lucas lezen. Dat is in het komend kerkelijk jaar het evangelie van de zondag. In de periode tot Kerstmis komen we negen keer bij elkaar. We beginnen met de doop van Jezus, de bekoring in de woestijn en zijn eerste optreden in Nazareth (Luc 3,21-24;4,1-30). We zullen eindigen met de eerste twee hoofdstukken van dit evangelie die passen bij de advent en Kerstmis. Daartussen zullen we een paar parabels lezen o.a. de barmhartige Samaritaan (10, 25-37), de verloren zoon (15, 11-32), de zogenaamde vlakte rede met Lucas’ versie van de zaligsprekingen (6,17- 49) en ook gedeelten over het optreden van Jezus (o.a. het verschil met Johannes de Doper (7,18-35). Na Kerstmis zullen we de documenten van de synode, die in oktober in Rome wordt gehouden, gaan lezen en daarna verder gaan in Lucas. In de veertigdagentijd zullen we het lijdensverhaal lezen en de verhalen over Pasen (o.a.de Emmausgangers).

Data: 3, 10, 14, 31 oktober, 14, 21en 28 november, 12 en 19 december

Tijdstip: van 14.00 -1 6.00 uur en van 20.00 – 22.00 uur

Locatie Oosterse zaal, pastorie Cenakelkerk

Pastor Herwi Rikhof

Overweging 25^ste zondag door het jaar B    Els Geelen Cenakelkerk

Wijsheid 2, 12.17-20 / Marcus 9, 30-37 Els

Jezus is onderweg met zijn leerlingen. Hij heeft iets moeilijks verteld aan hen. Maar daarover hebben ze het niet op weg naar huis.

‘Toen ze thuiskwamen, vroeg Hij hun: ‘Waarover waren jullie onderweg aan het redetwisten? Ze zwegen, want ze hadden onderweg getwist over de vraag wie van hen de belangrijkste was.’

Eigenlijk houd je het niet voor mogelijk. Voor de tweede keer in korte tijd heeft Jezus zijn leerlingen bijgebracht dat Hij vermoord zal worden, maar dat Hij na drie dagen uit de dood zal opstaan, en zij vinden er niets anders op dan ruzie te maken over wie van hen de belangrijkste is. Geen vraag om uitleg, geen bezorgde reactie, geen diepe verontwaardiging. Nee, alleen maar onderlinge ruzie. Waarbij we ons moeten afvragen: maken ze ruzie over wie nu de belangrijkste is, of over wie dat zal zijn na Jezus’ dood? Macht, dat is dus het enige wat hen interesseert, niet de moord die op Jezus gepleegd zal worden. Je houdt het inderdaad niet voor mogelijk.

Maar dat zouden we beter wél doen, want het gaat over de strijd om de macht, en die is van alle tijden, dus ook van onze tijd. Waarover wordt er in verenigingen, in gezinnen en families, in de parochie, in de wereld getwist? Eigenlijk altijd over hetzelfde: “Wie is de belangrijkste? Wie heeft het voor het zeggen? Wie is hier de baas?’

Allemaal vragen die overal de kop opsteken, en die zo goed als altijd de oorzaak zijn van ruzie, tweedracht, scheiding en veel ergere dingen als oorlog, uitmoording, vernedering enzovoort. Onderlinge verbondenheid moet plaats maken voor wederzijdse haat, en de macht komt in handen van gevaarlijke gekken als Poetin, Netanyahu, Hezbolla, Maduro, Kim Jong-Un, Taliban en zoveel anderen voor wie machtsmisbruik, moord, corruptie, oorlog het enige levensdoel is. Hopelijk kiest Amerika in november met verstand!

Er is meer machtsmisbruik in andere landen zonder dat er oorlog is. Persoonlijk zie ik ook machtsmisbruik bij onze regering. Ik werd afgelopen dinsdag niet echt blij van de troonrede. Aan de ene kant wil men dat de jeugd gaat lezen, aan de andere kant gaat wel de BTW op boeken naar 21%. Hoe dubbel is dit!!

Eigenlijk is het heel vreemd dat in het evangelie Jezus zijn leerlingen in hun strijd om de macht niet berispt. Hij zegt alleen heel rustig: ‘Wie de belangrijkste wil zijn, moet de minste van allen willen zijn en ieders dienaar.’ En Hij fundeert die woorden met een heel merkwaardig gebaar: Hij plaats een kind in hun midden, omarmt het en zegt: ‘Wie in mijn naam één zo’n kind bij zich opneemt, neemt Mij op, en wie Mij opneemt, neemt niet Mij op maar Hem die Mij gezonden heeft.’

Misschien beseffen we het niet echt, maar dit is een van de belangrijkste gebaren en uitspraken die Jezus ooit gedaan heeft. Want een kind opnemen, het midden in de groep plaatsen en het omarmen gaat helemaal in tegen de gebruiken van die tijd. Kinderen kregen toen nauwelijks aandacht, en ze telden ook nauwelijks mee. En nu zegt Jezus dat God zich herkent in zo’n hulpeloos kind, dat hoe dan ook afhankelijk is van menselijke aandacht, liefde en zorg.

Zo is dus God, en zo is de Mensenzoon die door God is gezonden: geen machtige vorst, geen tiran, geen machtsmisbruiker, maar een machteloos kind, afhankelijk van mensen. Zij kunnen Hem aanvaarden, maar ook verwerpen. Zij kunnen Hem aanbidden, maar ook bespotten. Zij kunnen Hem liefhebben, maar ook totaal negeren. Ze kunnen Hem zelfs vermoorden door Hem aan het kruis te slaan. Zo is God: Hij dwingt niet, Hij kent geen machtsmisbruik, geen haat, geen wraak en geen straf. Dat heeft God in het oude testament beloofd aan Noach beloofd na de grote zondvloed. “Nooit zal Ik dit meer doen”. God ziet als een kind uit naar aandacht, naar liefde, naar vrede. Naar geluk.

Laten we proberen aandacht te hebben voor onze God. Ook aan het einde van de vredesweek. Aandacht voor God, aandacht voor onze medemens. We zijn immers geschapen naar zijn beeld en gelijkenis.  Laten ook wij dus op zoek gaan naar liefde en vrede. Dus niet alleen aan onszelf denken en alleen naar onszelf luisteren, maar kinderen van God proberen te zijn. Kinderen die onbevangen kunnen leven, die kunnen genieten, die kunnen lachen en huilen. Die kind kunnen zijn, zonder eisen en zonder onvrede, maar vol geloof en hoop en liefde voor God, voor onszelf en voor onze medemensen. Amen.