Herwi Rikhof
2 Kron.36,14-16.19-23 / Joh. 3,14-21
Inleiding
Vandaag beginnen we niet zoals gewoonlijk met onze schuldbelijdenis te zingen, maar beginnen we met het openingsgebed. Vandaag is de overweging ook niet na het evangelie, maar na de eerste lezing. Want het is een mooie traditie in onze kerk op zondag Laetare een vorm van boeteviering in te passen in de dienst van het woord. Toon Rabou, die hier mee begonnen is, vond dat Laetare, ‘verheug u’ de goede context was om over falen en fouten na te denken, omdat daardoor die fouten en tekortkomingen in het licht komen te staan van Gods onuitputtelijke barmhartigheid.
Het is niet gemakkelijk over eigen tekortkomingen na te denken, het is nooit gemakkelijk de eigen fouten te erkennen. Vandaag horen we dat Gods manier van wraak en vergelden verrassend anders is dan we gewend zijn in onze samenleving, een inzicht dat ook in onze openingszang is verwoord, zo anders dat we kunnen spreken over vieren: we vieren vandaag Gods vergeving, in woord, maar ook in daad, omdat een gebaar ons kan helpen wat we horen ook echt binnen te laten komen, zolas op Aswoensdag het askruisje. Daarom kunt u aan het eind van de viering van vergeving naar voren komen voor de handoplegging.
Preek
Twee dagen woestijn is natuurlijk geen veertig dagen, laat staan veertig jaar. Na twee dagen is het nieuwe er nog niet af en zijn de ongemakken nog geen echte ongemakken. Integendeel. De ervaring van de woestijn, de ongelooflijke stilte, de prachtige sterrenhemel bij nacht en de combinatie van zand en rotsen en zon bij dag waren ongelooflijk indrukwekkend. En je krijgt bewondering voor de bedoeïenen die in die uitzonderlijke omstandigheden weten te leven en zoals een van hen zei ook niet weg zouden willen.
Op de eerste morgen in de woestijn hebben we net buiten ons kamp de eucharistie gevierd, niet met een rolstoel als altaar zoals op de plek waar Jezus gedoopt is, maar met een tafeltje en met niet veel meer. Achter mij een zandvlakte en een indrukwekkende rotspartij. Boven ons de zon tegen een wolkenloze hemel. Voor de twee diensten in de woestijn had ik twee teksten gekozen waarin het volk mort tegen Mozes, kritiek heeft op zijn leiding en eigenlijk op God’s leiding, want er is geen water, er is geen eten. In de psalmen die we die week gebeden hebben, kwam die jarenlange tocht door de woestijn terug, maar ook de Babylonische Ballingschap waar we net over gehoord hebben, een andere woestijn ervaring van het Joodse volk. Want toen het volk eindelijk het beloofde Land binnen mocht, gingen ze zich gedragen zoals de andere volkeren. In Psalm 106 die we de tweede dag in de woestijn baden, wordt het zo geformuleerd:
Ze namen hun gewoonten over,
vereerden hun godenbeelden
en raakten verstrikt in hun netten.
Zij brachten hun zonen en dochters
ten offer aan de demonen
en vergoten het bloed van onschuldigen,
het bloed van hun zonen en dochters,
geofferd aan de beelden van Kanaän.
Een stroom van bloed ontheiligde het land.
In de lezing die we net gehoord hebben is sprake van gezanten, van profeten die God naar zijn volk stuurt, uit medelijden, staat er, maar tevergeefs. Tot de verwoesting van stad en tempel de enige oplossing is, tot ballingschap en slavernij het onontkoombare resultaat is. Maar zelfs dan begint God weer, biedt hij weer zijn Verbond aan.
We lezen teksten uit de Schrift over wat mensen eeuwen geleden overkwam in onze liturgie, we bidden de psalmen waarin de wederwaardigheden van de geschiedenis van het volk van God verteld worden telkens opnieuw om er van te leren. ‘Wie de geschiedenis niet kent, is gedoemd haar te herhalen’ (G. Santayana)
Laten we dan met behulp van het verhaal van de ballingschap, met die verhalen over de woestijn, ons geweten onderzoeken, zodat we kunnen opgaan naar ons beloofde land, Pasen.
Gewetensonderzoek
Ze bleven tegen Mozes morren. Geen vertrouwen in de overheid. Al te herkenbaar. Terecht of niet. Maar het blijft altijd iets te gemakkelijk de schuld bij anderen te leggen. Natuurlijk zijn er grote fouten gemaakt in de toeslagen-affaire, zijn mensenlevens ernstig beschadigd, maar gaan wij bij ons dagdagelijkse doen en laten bij de mensen die we ontmoeten uit van vertrouwen of gaan ook wij uit van een diep wantrouwen?
Ze bleven tegen Mozes morren, en tegen God. Vertrouwen wij op God? Erkennen we onze grenzen en beperkingen en durven we om hulp te vragen? Natuurlijk hebben we eten en drinken nodig, maar hebben we ook aandacht voor meer dan directe behoefte bevrediging? Hebben we een lange termijn visie, ook voor ons zelf?
Wij leven in een wereld waarin omstandigheden voortdurend veranderen. Bij de Dode Zee hebben we gezien hoe deze zee, gelegen op het laagste punt van de aarde, de afgelopen jaren dramatisch ingekrompen is. Bij de Jordaan hebben we gezien hoe deze rivier een riviertje geworden is. Ook hier in ons eigen land merken we de gevolgen van klimaatverandering. Luisteren we naar de profeten of maken we ons vrolijk over wat ze zeggen. Denken we bij onze boodschappen, ons reisgedrag aan die veranderingen of denken we dat het onze tijd wel zal duren?
Wij leven in een wereld waarin omstandigheden voortdurend veranderen. Meer dan twee jaar geleden is Rusland met bruut geweld Oekraïne binnengevallen. Langzamerhand is duidelijk geworden wat er op het spel staat: niet alleen de vrijheid en onafhankelijkheid van Oekraïne, maar ook die van de andere staten, ook die van ons land. Het internationaal recht staat wereldwijd onderdruk de aandacht voor het gemeenschappelijk goed verdwijnt. Zijn we serieus bezig de consequenties van die veranderingen onder ogen te zien of nemen we een of ander vorm van afhankelijkheid of ballingschap op de koop toe?
Wij leven in een kerk waarin omstandigheden voortdurend veranderen. Door het synodale proces worden we gevraagd de waardigheid en de verantwoordelijkheid van ons doopsel opnieuw onder ogen te zien, de waardigheid en verantwoordelijkheid die we zelf hebben, de waardigheid en verantwoordelijkheid die andere gedoopten hebben. Nemen we die verantwoordelijkheid, leven we onze waardigheid?
Durven we te leren van de geschiedenis, van ons verleden?
