Herwi Rikhof
Hand. 3,13-15.17-19 / Lc. 24,35-48
Inleiding
In het evangelie van vandaag horen we een gedeelte uit het evangelie van Lucas dat sterk doet denken aan het verhaal van de vorige week: de verrezen Heer die Tomas zijn wonden laat voelen. Omdat ik niet in herhalingen wil vallen, wil ik stil blijven staan bij de eerste lezing. In de Paastijd lezen we als eerste lezing niet een gedeelte uit het Oude Testament, maar uit de Handelingen van de Apostelen, het boek dat zo belangrijk is voor de schilderingen in onze kerk. De meeste schilderingen zijn namelijk gebaseerd op gebeurtenissen die in de Handelingen van de Apostelen verteld worden. Aan het begin van de Paastijd lijkt het me goed iets meer te zeggen over dat boek, dat ook zo belangrijk is voor de inrichting van het kerkelijk jaar. Dat we straks Hemelvaart vieren en Pinksteren heeft zijn reden in de Handelingen.
Preek
De weekendkranten staan er vol van: influencers die medische desinformatie verspreiden, hackers die dat doen met nepnieuws, politici die ervoor betaald worden om de visie van Rusland op de geschiedenis, en vooral op wat er in Oekraïne gebeurt, uit te dragen. En dan is natuurlijk nog steeds de discussie over hoe je over het conflict in het Heilig Land en Gaza moet spreken. In een of ander radioprogramma hoorde ik iets over de canon van de Nederlandse geschiedenis, dat die weer bijgesteld moest worden. Toen die in 2006 ingevoerd werd, werd al meteen gezegd dat in de loop der tijd die 50 vensters of thema’s opnieuw bekeken zouden moeten worden en een paar jaar geleden is die ook herzien werd en dat zal wel weer een keer gebeuren want er zijn altijd ontwikkelingen in onze maatschappij waardoor we een andere visie op het verleden krijgen, we andere accenten leggen. Al deze zaken maken niet alleen duidelijk dat we altijd naar iets kijken op een bepaalde manier, maar vooral dat we ons ook bewust moeten zijn van die manier.
Ik noem dit omdat het ons kan helpen wanneer we de Handelingen van de Apostelen lezen. In de nieuwste Bijbelvertaling staat onder de titel De handelingen van de apostelen als ondertitel Het tweede boek van Lucas. Dat is een toevoeging, in de grondtekst staat die ondertitel niet, maar het is niet vreemd. De schrijver, Lucas, begint de Handelingen met te verwijzen naar zijn eerste boek waarin hij het leven en optreden van Jezus heeft beschreven. In dat eerste boek begint Lucas met een paar opmerkingen waaruit blijkt dat hij zich bewust is dat hij het verhaal van Jezus op een bepaalde manier vertelt en ook met een bepaald doel. Daar is niets mis mee, we weten dat dat heel gewoon is. Elke schrijver heeft een bepaalde visie heeft, organiseert altijd het materiaal, accentueert altijd bepaalde zaken accentueert en brengt altijd andere niet ter sprake. Het is goed wanneer een schrijver zich daar niet alleen van bewust is, maar dat ook uitdrukkelijk noemt en ter sprake brengt. Dat kan je als lezer helpen.
Aan het begin van zijn tweede boek, begint Lucas niet met dat soort opmerkingen maar het zou vreemd zijn dat hij zich er niet van bewust is dat hij ook dit boek schrijft met een bepaalde visie, en met een bepaald doel. Alleen nu moet je als lezer dat proberen te ontdekken. En omdat dat boek Handelingen zo’n belangrijke basis is geweest voor de schilderingen in onze kerk, kan onze kerk ook meehelpen de visie van Lucas op die eerste jaren van de christelijke geloofsgemeenschap te ontdekken.
Vandaag hebben we een gedeelte gehoord uit een toespraak van Petrus. In dat gedeelte komt al een visie op de geschiedenis naar voren. Petrus vertelt namelijk wat er met Jezus gebeurd is – feiten: Jezus is veroordeeld, een moordenaar is vrijgelaten. Maar Petrus kleurt die feiten ook door Jezus een heilige te noemen en een Gerechte, een rechtvaardige. Hij gaat nog verder als hij zegt: ‘Maar God heeft hem uit de doden doen opstaan.’ Het gaat om een geschiedenis waarin God een rol speelt. Dat is blijkbaar niet vanzelfsprekend of duidelijk. Maar Petrus is daar wel van overtuigd en daarom zegt hij ook dat hij daarvan ‘getuigt’.
Er zit dus iets dwarsigs in die visie. Petrus geeft een visie op de geschiedenis die voor zijn toehoorders niet gewoon is. Hij weet dat, want hij zegt aan zijn toehoorders dat zij zich moeten bekeren, dat wil zeggen, dat zij zijn visie moeten overnemen. Dat ongewone is voor ons misschien niet zo duidelijk, omdat we deze visie vaker gehoord hebben en die voor ons min of meer gewoon is of gewoon geworden is. Daar wil ik even bij stil blijven staan bij dat dwarsige.
Het ongewone voor de toehoorders van Petrus is niet dat God handelt in de geschiedenis. Dat zijn ze gewend. Ze kennen de verhalen over de aartsvaders Abraham, Izaac en Jacob, ze kennen de verhalen over Mozes, over uittocht en de intocht, ze kennen de verhalen over de ballingschap in Babylon en de terugkeer naar het Beloofde Land. Maar het ongewone is hóe God handelt: dat God anders handelt en oordeelt dan de geestelijke en wereldlijke autoriteiten, dat de Messias niet de politieke leider is waar mensen op hopen, maar dat de gekruisigde de Messias is (2, 36). Dat ongewone is ook ongewoon voor de leerlingen. Wanneer Jezus zijn leerlingen vertelt dat de Messias moet lijden en zal sterven, is Petrus de eerste die protesteert.
Piet Gerrits heeft Petrus daar geschilderd terwijl hij zelfverzekerd spreekt, verkondigt, getuigt. Als je in de evangelies over Petrus leest krijg je een wat ander indruk, zeker in het lijdensverhaal waarin hij angstig zich van Jezus distantieert en zoals we de vorige week hebben gehoord heeft hij zich met de andere leerlingen opgesloten uit angst voor de Joden. Wat is er met hem gebeurd? In de visie van Lucas iets spectaculairs: een hevige wind en vurige tongen. Petrus raakt net als de andere leerlingen vol van de Heilige Geest (2, 1-4). Het is door de werking van de heilige Geest dat Petrus zo zelfverzekerd kan spreken en verkondigen, het is door de werking van de heilige Geest dat het ongewone van het handelen van God duidelijk wordt.
Wat met Petrus gebeurt, gebeurt telkens in de Handelingen van de Apostelen en ik noem kort twee mensen die ook in de kerk zijn afgebeeld: Stefanus en Barnabas.
Stefanus is de leerling die Lucas tekent als een tweede Jezus. Hij wordt net als Jezus gevangengenomen, net als Jezus voor het Sanhedrin geleid en net als bij Jezus worden valse getuigen opgevoerd. En wanneer hij gestenigd wordt, bidt hij als Jezus op het kruis: ‘reken hun deze zonden niet aan’ en ‘Heer ontvang mijn geest’. De eerste keer dat Lucas Stefanus noemt karakteriseert hij hem als ‘een man vol geloof en de heilige Geest’ (6, 5).
Wanneer Lucas Barnabas voor het eerst noemt, meldt hij dat hij eigenlijk Jozef heet, maar dat hij de naam ‘Barnabas’ van de apostelen gekregen heeft (4,36). Lucas vertaalt die naam ook: ‘zoon van troost’. Een mooie manier om te zeggen dat hij vol van de Geest is, die immers de Trooster wordt genoemd. Wanneer hij door de apostelen vanuit Jerusalem naar Antiochië wordt gestuurd om te kijken wat daar allemaal gebeurt – niet alleen aan Joden wordt het evangelie verkondigd, maar ook aan heidenen- , en misschien ook wel om orde op zaken te stellen, verheugt hij zich over wat daar allemaal gebeurt en spoort hij de mensen aan door te gaan, want – merkt Lucas op – ‘hij was een voortreffelijk man vol van de heilige Geest.’ (11,23-24)
In de koepel heeft Piet Gerrits de Pinkstergeest geschilderd met kringen van vlammetjes en tussen de ramen heeft hij teksten aangebracht waarin de werkzaamheid van de Geest in de scene die daaronder te zien is, wordt aangegeven. Piet Gerrits heeft daarmee op een mooie en diepzinnige manier aangegeven wat de visie van Lucas op de geschiedenis is. Het is een gelovige visie, een visie waarin de Geest door mensen als Petrus, Stefanus en Barnabas het ongewone handelen van God gestalte geeft. Petrus, Stefanus en Barnabas staat daar voor elke leerling, ook voor ons. Delen we Lucas’ visie op de geschiedenis?
