Preek voor de 11de zondag door het jaar 2024 Cenakel
Het waren er minder dan ik gedacht had, de afbeeldingen van het Laatste Oordeel op de portalen van de Franse kathedralen die ik een paar weken geleden bezocht. Nu waren ook niet alle portalen onbeschadigd en was het gedeelte boven de toegangsdeuren niet altijd versierd met beelden. Maar in Chartres en Amiens was het Laatste Oordeel wel afgebeeld op het centrale portaal. Met rechts van Christus degenen de naar de hemel gaan en links van hem degenen die in de hel verdwijnen. Beelden die de bekende parabel van het Laatste Oordeel oproepen. Het Laatste Oordeel dat ook door veel kunstenaars is geschilderd. Het Laatste Oordeel door Michelangelo in de Sixtijnse kapel is daarvan waarschijnlijk de bekendste.
In de kathedraal van Amiens is Christus drie keer afgebeeld in het centrale portaal. Hoog in het portaal, Christus met twee zwaarden uit zijn mond. In het midden zit Christus als rechter bij het Laatste oordeel. Op de pilaar tussen de twee grote deuren, ongeveer op ooghoogte, een prachtig beeld van een uiterst serene Christus die in zijn ene hand de H. Schrift vasthoudt en met zijn andere hand zegent.
Zo’n portaal geeft ook te denken. Waarom is Christus drie keer afgebeeld? Waarom drie keer anders? Van die drie is de middelste duidelijk de belangrijkste, het Laatste Oordeel. Dat neemt ook de meeste plaats in en vraagt dus de meeste aandacht. Maar waarom daarboven en daaronder nog een keer en waarom anders? Zijn die twee andere verbeeldingen van Christus een soort frame, een soort commentaar op die middelste Christus? Ik vermoed van wel. Zo heb ik tenminste gekeken.
Als je naar de bovenste Christus kijkt, dan zie je dus twee zwaarden uit zijn mond komen, waarschijnlijk een verwijzing naar de zogenaamde twee-zwaarden-leer waarin de wereld verdeeld wordt in een wereldlijk en een geestelijk domein met ieder een eigen rechtspraak. Een herinnering dus aan rechtspraak op alle terreinen van het leven. Daarmee wordt dat Laatste Oordeel dus versterkt. Je wordt beoordeeld op alle terreinen van je leven.
Als je zo kijkt dan zie je bovenin een principe dat we ook in onze geloofsbelijdenis tegenkomen: ‘die zal komen om te oordelen levenden en doden.‘ Paulus verwoordt dat ook vandaag in het gedeelte dat we gehoord hebben uit zijn tweede brief aan de Korinthiërs. “Want allen moeten wij voor Christus’ rechterstoel verschijnen. “
Dat wij beoordeeld worden, is niet iets dat alleen in het geloof plaatsvindt. Dat wij beoordeeld worden is eigenlijk heel gewoon in ons leven. Dat beoordelen kan een negatieve klank krijgen als het verstaan wordt als ‘veroordelen’, maar dat hoeft niet. ‘Beoordelen’ kan ook een positieve klank krijgen, en dan houdt beoordelen in, dat wij belangrijk zijn, dat wij gezien en gewaardeerd worden, dat wat we doen en laten telt en misschien wel een verschil maakt. Niet beoordeeld worden is dan genegeerd worden, overgeslagen worden, niet gezien worden.
Maar dat oordelen in het geloof heeft voor velen een negatieve klank gekregen; dat Laatste Oordeel heeft iets dreigends gekregen. Dat heeft misschien te maken met die opmerking van Paulus over Christus’ rechterstoel en ook in de parabel gaat het over een rechtszaak. Dat we een rechtstaat hebben is een positief gegeven en daar hoort een heel systeem bij: rechters, openbaar ministerie en advocatuur. Maar als een rechtszaak in het nieuws komt, of het nu gaat om de moordenaars van Peter R. De Vries, of over Ali B gaat het meestal om niet echt positieve zaken. Als dat de associaties zijn die we bij de rechterstoel van Christus hebben of krijgen, dan is het niet echt een blijde boodschap. Maar er zijn twee redenen om die negatieve associaties niet te laten meespelen wanneer het om de rechterstoel van Christus gaat. Twee redenen die als het ware ook in dat portaal van Amiens te zien zijn.
Allereerst die afbeelding van Christus in het midden. Hij toont zijn handen. Waarom hij dat doet, wordt duidelijk als je let op de figuren naast hem: Maria en Johannes, de twee die onder het kruis hebben gestaan. En er zijn engelen afgebeeld met de tekenen van het lijden: de geselkolom, de doornenkroon, de speer, het kruis. De rechter is dus de gekruisigde, degene die de tekenen van zijn lijden toont. In een mooie tekst uit de brief aan de Hebreeën wordt voor Christus een ander beeld gebruikt: niet rechter maar hogepriester, maar wordt hetzelfde aangeduid. Een hogepriester die met onze zwakheden kan meevoelen, omdat hij op de proef is gesteld net als wij. De rechter van het Laatste Oordeel verbergt zijn wonden niet, maar laat ze zien, precies om duidelijk te maken dat hij met ons mee kan voelen en ook meevoelt. Wij hoeven dus niet met angst naar dat Laatste Oordeel te kijken, want, zoals ik al zei, de rechter is de gekruisigde. Die diepe sympathie voor ons kan niet overdreven worden, kan niet genoeg benadrukt worden.
Vervolgens wordt dat Laatste oordeel wel verbeeld, zie je op zo’n portaal of op een fresco wel het verschil tussen rechts en links, zie je mensen naar de hemel gaan en in de hel verdwijnen, maar we weten ook dat het verbeelden van de toekomst niet echt kan. Het verleden kun je documenteren, daar zijn archieven voor, het heden kun je beschrijven en filmen, maar de toekomst niet. Daar kun je alleen maar over dromen, met mooie dromen, utopieën of met nachtmerries, dystopieën. De toekomst ligt niet vast, de toekomst is niet zeker.
Vorige week is op hoge leeftijd de Duitse theoloog Jürgen Moltmann overleden. In de zestiger jaren van de vorige eeuw heeft hij een belangrijk en invloedrijk boek geschreven: Theologie der Hoffnung. Als student theologie weet ik nog hoe dat boek insloeg. In de theologie was het denken over de toekomst in een soort isolatie geraakt, iets van het eind der tijden, ver weg. Maar door dat boek kreeg het denken over de toekomst een relevantie voor het heden.
Die ontdekking of herontdekking van het belang van de toekomst voor het heden geldt niet alleen voor de theologie. Als we naar ons gewone dagdagelijkse handelen kijken, kunnen we opmerken dat de redenen, de oorzaken van ons handelen vaak in het verleden ligt, dat we dingen doen omdat we dat geleerd hebben in onze opvoeding, omdat we dat gewend zijn vanuit onze ervaringen. Maar als we goed kijken, kunnen we ook opmerken dat misschien wel de meeste oorzaken, de meeste redenen van ons dagdagelijkse handelen met de toekomst te maken hebben. Hoe je over de toekomst denkt, bepaalt je doen en laten nu. Als je bang bent voor die toekomst dan maak je nu andere keuzes dan wanneer je vol hoop bent.
Het visioen van het Laatste Oordeel is utopie /hemel en dystopie/ hel tegelijk, maar dan niet als iets dat vastligt, dat zo zal plaatsvinden, maar als iets dat mogelijk is, dat afhankelijk is van onze keuzes. En nu wordt die derde Christus van belang. Die Christus wordt in zeker zin gewoon afgebeeld, hij wordt omringd door apostelen en profeten. Dat is dus de Christus van onze geschiedenis, de Christus in onze geschiedenis, de Christus die voorzegd is door de profeten en die gevolgd is door de apostelen. Hij zegent en houdt de Schrift vast, de Christus van de blijde boodschap. Hij straalt vriendelijkheid en goedheid uit, een serene Christus. Le beau Dieu wordt dat beeld genoemd, de mooie God. Dat is de Christus van het evangelie, de Weg, de Waarheid en het Leven, de ware levensweg, dat is de Christus van ons geloof.
Die onderste Christus maakt duidelijk waar we voor bedoeld zijn, niet voor de hel maar voor de hemel. Die onderste Christus maakt duidelijk, dat we geen angst hoeven te hebben voor de toekomst, voor dat oordeel, maar hoop kunnen hebben. Die bovenste Christus maakt duidelijk dat wij beoordeeld worden, dat wij door hem serieus genomen worden. Die onderste Christus vraagt of wij hem serieus nemen.
