Preek voor de 26ste zondag door het jaar 2024 Herwi Rikhof
Num. 11, 25-29 / Mc. 9,38-43.47-48
Er ligt een wereld van verschil tussen ‘wie niet voor mij is, is tegen mij‘ en ‘wie niet tegen mij is, is voor mij’. ‘Wie niet voor mij is, is tegen mij’ verdeelt de wereld in twee helderde kampen, van voorstanders en tegenstanders, in ja en nee, in bondgenoten en vijanden, in wij en zij. ‘Wie niet tegen mij, is voor mij’ trekt die scherpe grens niet, laat ruimte voor discussie, voor ‘ja maar’ of ‘nee tenzij’, die staat toe dat mensen nog niet een beslissing genomen hebben en benadert hen in principe positief, laat open of ze misschien wel of niet geïnteresseerd zijn.
Er ligt een wereld van verschil tussen ‘wie niet voor mij is, is tegen mij‘ en ‘wie niet tegen mij is, is voor mij’ en waarom kennen we dan praktisch alleen maar ‘wie niet voor mij is, is tegen mij‘? Vanwege de voormalige president Bush die zoiets zei toen hij op de puinhopen van de Twin Towers in New York de oorlog tegen terrorisme uitriep, beelden die de afgelopen weken weer terugkwamen bij de jaarlijkse herdenking van 9-11? Nee, ik denk dat het dieper zit. ‘Wie niet voor mij is, is tegen mij’ is de haast gewone, vanzelfsprekende reactie. Het is de reactie van competentie. Gewoon en vanzelfsprekend omdat wij mensen tot groepen, organisaties, verbanden, clubs behoren en daar hoort bij dat terreinen worden afgeperkt, dat gesproken wordt over lidmaatschap en contributie, over wie wel en wie niet, over dat wel en dat niet. Gewoon en vanzelfsprekend, omdat anders chaos ontstaat. Stel je voor dat iemand zonder kwalificaties zich zomaar uitgeeft voor een arts of een politieagent of voor een controleur van het een of het ander. We kennen de problemen die ontstaan door phishing, zo’n mail waarin je gevraagd wordt geld te storten.
Vandaag in het evangelie horen we dat Jezus die andere manier van spreken gebruikt: ‘wie niet tegen ons is, is voor ons’. Daarmee doorbreekt hij dat vanzelfsprekende en gewone patroon van competentie-denken, dat denken in wij en zij. Dat doorbreken gebeurt niet toevallig. Want die gewone manier van spreken klinkt door in wat een van zijn leerlingen, Johannes zegt: omdat hij geen volgeling van ons is, omdat hij er niet bij hoort hebben we ingegrepen. In de eerste lezing hebben we hetzelfde patroon gehoord. Jozua die Mozes aanspoort maatregelen te nemen, de orde te herstellen en Mozes die dat niet doet. Waarom doorbreekt Jezus die gewone vanzelfsprekend manier van spreken? Waarom weigert Mozes de gewone reactie van een leider. Om een antwoord te vinden moeten we nauwkeurig lezen.
In het gedeelte dat we vandaag hebben gehoord zegt Jezus dat niet zomaar: ‘wie niet tegen ons is, is voor ons’. Hij spreekt over iemand die een wonder doet ‘in mijn naam’. En Mozes reageert ook niet zomaar, maar zegt dat hij zou willen dat heel het volk de Geest van God zou ontvangen, en niet alleen die op de lijst stonden. ‘In mijn naam’ en ‘het ontvangen van de Geest’ zijn dus, als ik dat zo mag zeggen, twee voorwaarden voor dat doorbreken van het gewone, vanzelfsprekende patroon van reageren en die twee voorwaarden hangen met elkaar samen.
Want wat betekent ‘in mijn naam’? Ik denk in dit geval ‘namens’, maar dan wel met het volledige gewicht van die naam en de naam die dan valt is ‘Christus’ – ‘omdat gij van Christus zijt’. ‘Christus’ is geen eigennaam, maar een titel, en wel een met een heel geladen betekenis. ‘Christus’ betekent de Messias, de met de Geest van God gezalfde. En Mozes hoopt dat heel het volk met de Geest van God gezalfd wordt. De Geest dus, de werkzaamheid van de Geest is reden om dat gewone spreken te doorbreken, om niet de vanzelfsprekende reactie van de verdeling in voor- en tegenstanders, om niet de al te herkenbare verdeling in wij en zij te volgen, maar om die te corrigeren.
De kerk heeft altijd moeite gehad met de werkzaamheid van de Geest, om die werkzaamheid te herkennen en te erkennen. Dat is weer te merken nu de komende maand in Rome weer een synode wordt gehouden in het kader van het wereldwijd synodaal proces waartoe de paus heeft opgeroepen. Volgens sommigen in ons land en ook in ons bisdom heeft dat synodale proces niets met de werkzaamheid van de heilige Geest te maken. Ik vind zo’n oordeel te ongenuanceerd en te gemakkelijk. En ik vind dat vanwege deze Cenakelkerk.
Natuurlijk valt in onze kerk de absis op dat mooie mozaïek dat je meteen toeglinstert als je binnenkomt. Maar ik vind het geen ramp dat het originele idee om de hele kerk met mozaïeken te versieren vanwege geldgebrek niet is gerealiseerd, maar dat Piet Gerrits in plaats van die mozaïeken is gaan schilderen en daarvoor gebruikt heeft wat hij tijdens zijn verblijf in het Heilig Land gezien heeft. Hij heeft de werkzaamheid van de heilige Geest geschilderd in het gewone leven van alle dag op de grote wanden onder de koepel en wel zo dat werkzaamheid genuanceerd naar voren komt en te denken geeft. Laat ik dat maar kort toelichten aan de hand van twee verhalen die hier afgebeeld staan en die als het ware het begin en het eind vormen van die correctie op dat wij-zij denken, het verhaal van Pinksteren en het verhaal van wat wel genoemd wordt het eerste concilie van Jerusalem.
Het begin is het verhaal van Pinksteren en als je dat verhaal goed leest ontdek je dat de werkzaamheid van de Geest niet altijd en niet meteen duidelijk is, dat zo’n gebeuren de vraag oproept of het wel echt om de werkzaamheid van de Geest gaat of dat het niet een verkeerd enthousiasme is. Sommigen zijn namelijk verwonderd over de grote daden van God, maar anderen vragen zich schamper af op die leerlingen al dronken zijn. Daarmee wordt de werkzaamheid van de Geest iets dat echt het kenmerk van onze geschiedenis draagt, iets dat verschillende geïnterpreteerd kan worden en dat om een nadere reflectie vraagt om tot een verantwoorde visie te komen. En dat gebeurt in het verhaal over dat eerste concilie of kun je zeggen, eerste synode van Jerusalem. De apostelen komen bijeen om het eerste grote probleem te bespreken waar de jonge kerk mee geconfronteerd wordt: moeten de heidenen die Christen willen worden eerst Jood worden? In dat gesprek formuleert Petrus een principe dat hij ontdekt heeft en dat we net ook in het openingsgebed hebben gehoord: dat er bij God geen aanzien van persoon is. Barnabas en Paulus vertellen over de nieuwe ervaringen die zijn op hun reizen hebben meegemaakt en Jacobus herinnert aan de traditie waarin ze staan. Dat samenspel van principe, nieuwe ervaring en traditie maakt het mogelijk tot een oplossing te komen en dan in een brief die indrukwekkende zin te schrijven die Piet Gerrits daarboven ook geschilderd heeft: het is gebleken aan den heilige Geest en aan ons. De heilige Geest en wij hebben besloten.
Nu kun je naar die schilderingen kijken en naar de verhalen die daarop verbeeld worden als iets uit het verleden, maar ik kijk altijd naar die schilderingen en die verhalen als ook iets voor hier en nu, voor ons. Die vergadering in Jerusalem is dan ook een model om de werkzaamheid van de Geest nu te ontdekken, om die die werkzaamheid in ons leven, in onze gemeenschap te herkennen en te erkennen. En de reden daarvoor komt ook in de lezingen van vandaag naar voren.
Mozes hoopte dat heel het volk de Geest zou krijgen. Wij geloven dat wij in ons doopsel die Geest gekregen hebben, dat wij in ons vormsel die gave bevestigd hebben, dat wij als christenen Geestdragers zijn, als wij handelen ‘in zijn naam’, als wij ‘van Christus zijn’.
Er ligt een wereld van verschil tussen ‘wie niet voor mij is, is tegen mij‘ en ‘wie niet tegen mij is, is voor mij’ en wij kunnen dat verschil maken, wij moeten dat verschil maken. Zeker nu…
