Herwi Rikhof
Jes. 45,1.4-6 / Mt. 22,15-21
Deze weken lezen we uit het evangelie volgens Matteüs een serie discussies van Jezus met leiders en vertegenwoordigers van verschillende groepen over verschillende kwesties. Vorige week ging het over wie uitgenodigd zijn, vandaag gaat het over belasting. Telkens neemt Jezus een onverwachte positie in. Vandaag dus over belasting betalen. Dat is altijd een onderwerp om meningsverschil over te hebben, daar hoef je geen autonoom voor te zijn. Belastingen zijn ook een gevoelig onderwerp en dat geldt zeker nu de toeslagen affaire maar door duurt en de verkiezingen om de hoek liggen. Belastingen, altijd een gevoelig onderwerp om meningsverschillen over te hebben, toen en nu. Maar waarom horen we die discussie hier in de kerk?
Preek
Heeft Jezus dus niet zoveel op met politiek? Die vraag kan opkomen als je geluisterd hebt naar het evangelie. Hij ziet niet, een verband tussen geloven en politiek, tussen kerk en maatschappij. Jezus houdt de twee mooi gescheiden: aan de keizer geven wat de keizer toekomt en aan God wat God toekomt en dan is iedereen tevreden. Twee gescheiden terreinen. Dat is mooi en dat moet zo blijven ook. Hier in de kerk moet het niet over politiek gaan en in de politiek moet het niet om geloof gaan. De tijd dat vanaf de preekstoel een stemadvies gegeven werd, is gelukkig voorbij, al klinkt nu wel de oproep aan de bisschoppen om een negatief advies te geven: christenen moeten niet op partijen stemmen die de rechtsorde ondermijnen en allerlei complot-theorieën propageren. Maar ik betwijfel of de bisschoppen aan die oproep gehoor zullen geven: twee gescheiden gebieden: kerk en staat. Dat is onze situatie en Jezus lijkt dat te bevestigen.
Maar als je het evangelie van vandaag zo leest, als je zo praat, praat je niet zo onschuldig, want zo’n gezegde over de keizer en God kan voor van alles gebruikt worden. De Duitse keizer heeft aan het begin van de eerste wereldoorlog met een beroep op dit gezegde van Jezus ook soldaten oproepen, want dat is zijn terrein en al die jonge mannen moesten aan de keizer geven wat hem toekwam, hun trouw, hun toekomst, hun leven. Een gevaarlijk gezegde, dat gezegde over keizer en God ook al lijkt het onschuldig, want het geeft machthebbers de vrijheid op hun terrein te doen wat ze maar willen.
Je kunt het verhaal ook anders lezen. Het is duidelijk in het verhaal dat Jezus klem zit. Er komen twee groepen mensen naar hem toe, twee groepen mensen die eigenlijk elkaars tegenstanders zijn.
De Herodianen dat zijn de mensen die meewerken met de bezetters, met de Romeinen, die het eens zijn met het heffen van de belasting en dat was een hoge belasting. En nog wel een belasting die niet voor het land zelf werd gebruikt, maar voor de bezetting, voor de onderdrukking. Die partij was dus niet zo populair. Partijen die hoge belastingen voorstaan zijn nooit populair en daarom verpakken ze het ook mooi. Elke belastinghervorming betekent toch dat het gemakkelijker wordt en dat we er allemaal beter van worden.
De Farizeeën waren tegen de bezetting, niet op een gewelddadige manier, en dus ook tegen de belasting die die bezetting in feite financierde. Wat Jezus ook zal zeggen, het zal verkeerd vallen, of bij de ene of bij de andere partij. Hij doet het eigenlijk heel handig met zijn antwoord van de keizer en God: ieder het zijne geven. Hij spaart de kool en de geit en dat moet soms in het leven. Een beetje nietszeggend antwoord dus, waar je niet zoveel gewicht aan moet geven. Een antwoord van een handige politicus. Eigenlijk best aardig en slim ook nog. Hij zou het misschien best goed doen in onze peilingen.
Maar ik denk niet dat deze twee manieren van lezen kloppen. Ik denk niet dat het een nietszeggend antwoord is dat Jezus geeft. Ik denk dat het een veelzeggend uitspraak is. Ik denk ook niet dat het een onschuldige, gemakkelijke uitspraak is, waarin twee terreinen mooi gescheiden worden, maar dat het een gevaarlijk antwoord is, maar dan heel anders gevaarlijk dan een uitspraak die machthebbers kunnen gebruiken om op hun terrein hun goddeloze gang te gaan.
Centraal in dat gesprek over de belasting staat een munt, niet zomaar een munt, maar een munt met een afbeelding van de keizer en niet zomaar een afbeelding, zoals op onze euro onze koning of de koning van België of Spanje staat, maar een afbeelding van de keizer als god. Die munt was voor een gelovige jood een dubbele overtreding. De ene overtreding is dat iemand anders dan God als god wordt beschouwd, zoals we ook in de eerste lezing horen. “Ik ben de Heer en niemand anders. Buiten Mij is er geen God”. De andere overtreding is dat er een beeld wordt gemaakt van God. Dat verbod om beelden te maken staat aan het begin van de 10 geboden. Dat verbod om beelden te maken geeft God niet alleen omdat mensen niet van een beeld, een stuk hout of een brok steen zouden denken dat het god is, kracht heeft, maar ook omdat het beeld van God de mens is. Elke mens zonder onderscheid is beeld van God. Elke andere afbeelding doet afbreuk aan dat belangrijke gegeven van ons geloof. Elke mens is beeld van God. Dat zegt Jezus niet uitdrukkelijk, maar wat hij doet en zegt is niet te begrijpen zonder deze geloofsovertuiging. Want wat doet hij nu precies, wat zegt hij nu precies?
Hij vraagt: laat mij zo’n munt eens zien? En daarmee geeft hij al aan: ik heb dat geld niet, ik wens dat geld ook niet op zak te hebben, ik doe daar niet aan mee. Hij vraagt: laat mij zo’n munt eens zien en daarmee geeft hij heel fijntjes aan: jullie hebben dat geld blijkbaar wel op zak.
Hij vraagt: wiens beeld staat er op? En daarmee zegt hij in feite: daar staat een beeld op. Weten jullie niet dat dat eigenlijk niet kan? Hij vraagt wiens beeld staat daar op, alsof hij het niet zou weten, en herinnert er meteen aan dat dit helemaal niet mag.
Hij zegt: geef aan de keizer wat van de keizer is, of preciezer vertaald: Geef aan de keizer terug wat van de keizer is en geeft aan God terug wat van God is. Hij zegt in feite: accepteer niet dat de keizer zijn beeld ergens op drukt, accepteer niet de situatie waar de keizer zijn beeld op drukt, accepteer alleen maar waar God zijn beeld op drukt.
Het gesprek gaat over veel meer dan wel of geen belasting betalen. Jezus stelt vragen bij de houding van de mensen die dat belastinggeld met de keizer erop als kleingeld in hun zak hebben. Hij wenst niet mee te doen aan een houding, die in ontkent dat de mens beeld van God is, hij wil niet betrokken worden in een situatie waarin het beeld van God kapot gemaakt wordt en waarin de mens niet in zijn of haar waardigheid gelaten wordt.
Hoe moet je dat nu die discussie van toen over belasting betalen en dat antwoord van Jezus vertalen naar onze situatie? Niet dat je geen belasting moet betalen, niet dat je kunt sjoemelen met je belastingopgave. Dat is te oppervlakkig. Nee, we moeten het zo vertalen dat het gaat om onze houding in situaties waarin ontkend wordt dat de mens beeld van God is, waarin mensen hun waardigheid verliezen.
Uit de reacties van mensen die mee geweest zijn met onze pelgrimage naar het Heilig Land eerder dit jaar, maak ik op dat ze wat nu gebeurt in Gaza en Israël en in de bezette gebieden niet eenvoudig en gemakkelijk zwart-wit kunnen zien of willen zien, zelfs niet: ja, maar… Dat lijkt me correct.
In Rome vindt nu een overleg plaats van mensen uit de hele wereldkerk, een cruciale fase in het synodaal proces waartoe de paus de kerk wereldwijd heeft opgeroepen. In dat synodaal proces worden de waardigheid en de verantwoordelijkheid van elke gedoopte serieus genomen. Wanneer straks de resultaten van dat overleg naar buiten komen, moeten we dat niet voor kennisgeving aannemen, maar daar echt aandacht aan besteden.
En dan zijn er natuurlijk ook nog situaties waarin wij ons zelf heel concreet bevinden, situaties waarin we haast ongemerkt dat doen: ontkennen dat de mensen om ons heen beeld van God zijn, waarin we als kleingeld op zak een houding hebben dat iets anders belangrijker is dan die vrouw of man, oud of jong, tegenover ons.
Ik kan de boodschap van Jezus niet voor u verder vertalen, dat moet u zelf doen. Leuker kan ik het niet maken en trouwens ook niet makkelijker.
